Archiwum
Filozofii Prawa
i Filozofii Społecznej

Journal of the Polish Section of IVR (ISSN:2082-3304)

IVR

Normy i nowość. Refleksje nad wiedzą prawniczą, normami i systemami ewolucyjnymi

Prof. dr Giovanni Tuzet

Uniwersytet Bocconiego w Mediolanie

Abstrakt w języku polskim: Artykuł podejmuje trzy tematy: wiedzy prawniczej, norm prawnych i systemów ewolucyjnych. Te trzy tematy są wzajemnie powiązane. Refleksja nad naturą wiedzy prawniczej rzuca światło na naturę norm prawnych. Wiedza prawnicza jest w znacznej mierze wiedzą a posteriori, a dzieje się tak dlatego, że normy są w przeważnie warunkowe. Nowość jest fundamentalną cechą prawa będącego sferą ciągłych zmian. Proces zmian prawa nie jest przypadkowy, ale jest powodowany próbą stawienia czoła coraz to nowym problemom i zmieniającym się okolicznościom. Wspiera to postrzeganie systemów prawnych jako adaptacyjnych i ewolucyjnych, jak sugerował klasyczny pragmatyzm. Jednakże wnioskowanie może dostarczyć pewnej wiedzy prawnej a priori. [tłumaczenie Redakcja]

Słowa kluczowe: wnioskowanie, wiedza prawnicza, normy prawne, nowość, pragmatyzm

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 2(27)/2021, s. 108-122.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.2.108

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 11

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Realizm prawniczy i rodzaje funkcjonalne. Metafizycznie redukcjonistyczny naturalizm Michaela Moore’a

Prof. dr Torben Spaak

Uniwersytet Sztokholmski

Abstrakt w języku polskim: Michael Moore broni ujęcia własności naukowych, umysłowych, moralnych i prawnych, zgodnie z którym istnieją nie tylko rodzaje naturalne, ale także rodzaje moralne i funkcjonalne; a dokładniej utrzymuje, że: 1) zjawiska wyraźnie prawne, takie jak prawa (legal rights), precedens, zła wola itp. są rodzajami funkcjonalnymi w tym sensie, że ich natura polega na funkcji, jaką pełnią w prawie, 2) funkcją rodzaju funkcjonalnego jest ten skutek lub te skutki rodzaju funkcjonalnego, które przyczyniają się bardziej niż jakikolwiek inny skutek do osiągnięcia celu większego systemu, w którym występują, 3) rodzaje funkcjonalne można zredukować do nieokreślenie dużych dysjunkcji własności naturalnych, 4) właściwą wersją naturalizmu jest metafizycznie redukcjonistyczny naturalizm, oraz 5) rodzaje funkcjonalne odgrywają niezbędną rolę w wyjaśnianiu ludzkiego zachowania.

Twierdzę jednak, 1) że metoda określania funkcji (rzekomego) rodzaju funkcjonalnego zaproponowana przez Moore’a jest zbyt nieokreślona, by można było tę funkcję ustalić. Twierdzę również, 2) że bardzo trudno jest zidentyfikować własności, które są częścią nieokreślenie dużej dysjunkcji własności naturalnych, która w analizie Moore’a jest tożsama z rodzajem funkcjonalnym, 3) że rodzaje funkcjonalne nie mogą być częścią najlepszego wyjaśnienia ludzkiego zachowania, ponieważ brakuje im jedności nomologicznej, a brakuje im takiej jedności, ponieważ są z konieczności realizowane na różne sposoby, oraz 4) że Moore będzie musiał w związku z tym zrezygnować: a) z poglądu, że rodzaje funkcyjne są identyczne z nieokreślenie dużymi dysjunkcjami naturalnych własności, b) z poglądu, że rodzaje funkcyjne są częścią najlepszego wyjaśnienia ludzkiego zachowania, lub z obu (a i b). Twierdzę również, 5) że idea rodzaju funkcjonalnego nie powinna odgrywać centralnej roli w żadnej teorii prawa czy rozumowania prawniczego. [tłumaczenie Redakcja]

Słowa kluczowe: rodzaje funkcjonalne, naturalizm, realizm, konwencjonalizm, przyczynowa teoria znaczenia, nihilizm, sceptycyzm

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 2(27)/2021, s. 83-107.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.2.83

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 14

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Przeciw godności. Argument za niemetafizycznym fundamentem prawa ochrony zwierząt

Prof. dr hab. Tomasz Pietrzykowski

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Abstrakt w języku polskim: Prawo ochrony zwierząt jako nowopowstający obszar prawodawstwa stoi w obliczu zarówno potrzeby konstytucjonalizacji, jak i kompleksowego opracowania doktrynalnego. Rosnąca liczba regulacji wymaga ustalenia siatki pojęciowej oraz uporządkowanej podstawy aksjologicznej, w szczególności zbioru podstawowych wartości i zasad, na jakich tego rodzaju szczegółowe regulacje są opierane. Bez nich prawo ochrony zwierząt pozostaje w fazie pre-paradygmatycznej stanowiąc jedynie zbiór rozproszonych idei, koncepcji i rozwiązań prawnych. Stąd konieczność przekształcenia ich w spójną całość mogącą zasługiwać na traktowanie jako odrębnej, dojrzałej gałęzi prawodawstwa. Jej dalszy rozwój w tym właśnie kierunku nie jest możliwy bez dążenia do ufundowania jej na klarownych teoretycznych i konstytucyjnych podstawach.

Wydaje się, że w poszukiwaniach takich podstaw krystalizują się dwa zasadnicze podejścia. Pierwsze odwołuje się do pojęcia “godności”, a drugie do zdolności odczuwania (zdolności „sensytywnych”). W myśl pierwszego, prawna ochrona zwierząt powinna opierać się na uznaniu godności istot pozaludzkich. Drugie odrzuca zasadność takiego odwołania w prawodawstwie ochrony zwierząt wskazując na filozoficzne wątpliwości związane z pojęciem godności oraz dyskusyjne konsekwencje normatywne, do jakich prowadziłoby przenoszenie go na obszar ochrony zwierząt. W to miejsce opowiada się za wykorzystywaniem raczej odwołującego się wprost do nauk przyrodniczych pojęcia zdolności sensytywnych, powstałych dzięki ewolucyjnie rozwiniętym strukturom nerwowym odpowiadającym za poznawcze i emocjonalne funkcjonalności typowe dla danego gatunku, oraz związanych z nimi potrzeb psychologicznych warunkujących subiektywny dobrostan danej istoty.

Artykuł rekonstruuje i poddaje dyskusji obydwa te stanowiska, przedstawiając argumenty na rzecz odrzucenia podejścia opartego na „godności” jako filozoficznie, pojęciowo i praktycznie wadliwego oraz wskazując, że drugie z omawianych podejść, mimo istotnych mankamentów, uznać należy za bardziej uzasadnioną i obiecujący fundament prawodawstwa ochrony zwierząt.

Słowa kluczowe: zwierzęta, godność, uprawnienia, prawo, konstytucja, etyka

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 2(27)/2021, s. 69-82.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.2.69

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 14

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Teoria argumentacji. Przypadek etycznego, politycznego i utopijnego myślenia

Dr Łukasz Perlikowski

Uczelnia Łazarskiego w Warszawie

Abstrakt w języku polskim: Ważnym problemem na gruncie filozofii politycznej i teorii polityki jest rozróżnienie między argumentami politycznym a utopijnymi. Granica między tymi dwoma typami argumentacji bywa niewyraźna, co sprawia, że nierzadko mamy do czynienia z kontaminacją obu sposobów myślenia w poszczególnych stanowiskach. Polega to na przykład na przedstawianiu argumentu utopijnego jako argumentu politycznego i vice versa. Celem głównym artykułu jest uporządkowanie tych kwestii poprzez zastosowanie modelu argumentacji zaproponowanego przez Stephena Toulmina do analizy obu podejść teoretycznych. Trzy główne problemy pracy są następujące: 1) rozróżnienie argumentów politycznych i etycznych; 2) właściwa struktury argumentacji politycznej; 3) ocena spójności idei utopii realistycznej (zaproponowanej przez J. Rawlsa).

Słowa kluczowe: filozofia polityczna, teoria argumentacji, model Toulmina, utopia, John Rawls, utopia realistyczna

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 2(27)/2021, s. 54-68.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.2.54

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 12

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Próg uzasadnienia regulacji nadzwyczajnych. O wymogu koherentności dla uzasadnienia środków podjętych w Republice Czeskiej w czasie pandemii COVID-19

Doc. dr Pavel Ondřejek

Uniwersytet Karola w Pradze

Abstrakt w języku polskim: Artykuł dotyczy uzasadniania powszechnie obowiązujących aktów prawnych w państwie prawa. „Stan wyjątkowy” spowodowany pandemią COVID-19 nadaje nowy wymiar kwestii uzasadnienia. Praktyka przyjęta w Republice Czeskiej w 2020 r. nie odzwierciedlała nawet minimalnych wymogów dotyczących uzasadnienia środków nadzwyczajnych, co spowodowało problemy zarówno w praktyce stosowania przyjętych środków, jak i w późniejszej kontroli sądowej. W artykule podjęto próbę wskazania odpowiedniego poziomu uzasadnienia, określanego mianem progu uzasadnienia i opartego na koherencyjnej teorii uzasadnienia epistemicznego. U podstaw takiego uzasadnienia leży założenie, że poszczególne przesłanki uzasadnienia można znaleźć z jednej strony w uzasadnieniach aktów prawnych, a z drugiej zaś w różnych relewantnych informacjach dostępnych dla adresatów. Wszystkie te przesłanki powinny tworzyć spójną całość i to one powinny ostatecznie legitymizować ograniczenia wolności jednostek. W końcowej części artykułu omówiono znaczenie progu uzasadnienia dla kontroli proporcjonalności, a nawet racjonalności prawa. [tłumaczenie Redakcja]

Słowa kluczowe: uzasadnienie publiczne, racja publiczny, koherentyzm, teoria racjonalnego stanowienia prawa, stan wyjątkowy, proporcjonalność, racjonalność prawa

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 2(27)/2021, s. 41-53.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.2.41

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 12

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Etyka zawodowa urzędnika administracji publicznej w Polsce: Perspektywy rozwoju deontologii zawodowej

Dr Dawid Kostecki

Katolicki Uniwersytet Lubelski

Abstrakt w języku polskim: Współczesny rozwój cywilizacji, związany z rewolucją cyfrową stawia przed administracją publiczną zupełnie nowe wyzwania również w zakresie etyki. O ile zawód prawnika czy lekarza wytworzył już praktyczne narzędzia etyczne w postaci kodeksów dobrych praktyk, o tyle wewnętrzne zróżnicowanie zawodu urzędnika (urzędnik administracji państwowej, urzędnik administracji samorządowej) oraz stan transformacji administracji publicznej nie sprzyjały wypracowaniu właściwych standardów etycznych. Autor podejmuje próby odpowiedzi na pytanie na jakich fundamentach aksjologicznych powinien być oparty kodeks zawodowy urzędnika? Z jednej strony rozmaite doświadczenie historyczne zdają się ukierunkowywać odpowiedź na tak postawione pytanie, jednak z drugiej strony współczesny deprecjacja zawodu urzędnika oraz postęp technologiczny stawiają refleksję etyczną w zupełnie nowym świetle.
Modele dotychczas obowiązujące w administracji publicznej nie zdały egzaminu – model idealnej biurokracji, model odpowiedzialności, model menadżerski (New Public Menager). Jednakże zdaniem autora, kultura organizacyjna good governance stanowi oryginalne rozwiązanie, które na gruncie administracji publicznej może przynieść pozytywne rezultaty. W tym kontekście relewantny czynnik może stanowić proces restytucji etosu urzędniczego. Tym bardziej, że etos urzędniczy tworzy płaszczyznę rozwojową dla kształtowania profesjonalnej kadry urzędniczej, a zarazem jest warunkiem dobrego funkcjonowania administracji publicznej.
Wskazanie determinant rozwojowych dla etosu urzędniczego w połączeniu z oryginalną propozycją kodeksu dobrych praktyk opartego na triadzie uczciwość – życzliwość – odpowiedzialność stanowi aksjologiczną propozycję, godną uwagi dla deontologii zawodu urzędnika.

Słowa kluczowe: etyka, administracja publiczna, etos, aksjologia, wartości, dobre praktyki

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 2(27)/2021, s. 26-40.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.2.26

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 12

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Problem uznawania praw człowieka: Czy uzasadnienie eksplikatywno-egzystencjalne naprawdę działa?

Dr Martin Hapla

Uniwersytet Masaryka

Abstrakt w języku polskim: Artykuł analizuje eksplicytno-egzystencjalne uzasadnienie praw człowieka zaproponowane przez Roberta Alexy’ego. Autor niniejszego artykułu identyfikuje kilka problemów, które się z nim wiążą. Analiza eksplicytnego argumentu Alexy’ego wskazuje, że argument ten nie radzi sobie z problemem przejścia od faktów do norm. W szczególności nie wyjaśnia, dlaczego jego wymagania nie mogą zostać unieważnione przez jakiś inny powód moralny (na przykład zasadę użyteczności). Odpowiedź, którą Alexy proponuje w swoim argumencie egzystencjalnym, nie jest uznawana przez autora niniejszego artykułu za wystarczającą. Chociaż argument ten uzupełnia konieczne przesłanki normatywne, decyzja egzystencjalna preferowana przez Alexy’ego nie jest jedyną, konieczną. Można przyjąć, że dla wielu osób taka decyzja jest atrakcyjna. Jednak nawet jeśli przyjmiemy, że uzasadnienie eksplicytno-egzystencjalne jest w pewnym kontekście wiarygodne, to słuszne jest stosowanie go tylko do praw osób, a nie do praw istot ludzkich. W ostatniej części autor artykułu pokazuje, że twierdzenie, iż teoria ta może uzasadniać nawet prawa istot ludzkich, które nie są osobami, jest nie do obrony. [tłumaczenie Redakcja]

Słowa kluczowe: prawa człowieka, uzasadnienie, uzasadnienie eksplicytno-egzystencjalne, is-ought problem, uniwersalność praw człowieka

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 2(27)/2021, s. 5-15.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.2.5

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 13

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Analiza filozoficzna dwóch rodzajów odpowiedzialności prawnej

Dr Maciej Juzaszek

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Abstrakt w języku polskim: W artykule przedstawiono wstępne wyniki filozoficznej analizy pojęcia odpowiedzialności prawnej, jej antury oraz rodzajów. Czerpie ona z angloamerykańskich dyskusji na gruncie metaetyki na temat odpowiedzialności moralnej, które są szczególnie widoczne w filozofii po przełomowym artykule Petera F. Strawsona Freedom and Resentment. Autor rekonstruuje dwa poglądy na naturę odpowiedzialności moralnej: Strawsonowski oraz rejestrowy (pochodzący od Michaela J. Zimmermana) i stosuje je do pojęcia odpowiedzialności prawnej. W rezultacie rozróżnia dwa rodzaje odpowiedzialności prawnej: przypisywalność (attributability) oraz rozliczalność (accountability), które scharakteryzowano w artykule, będącym wstępem do dalszych badań nad odpowiedzialnością prawną i jej przesłankami.

Słowa kluczowe: odpowiedzialność prawna, przypisywalność, rozliczalność, postawy reaktywne

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 2(27)/2021, s. 16-25.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.2.16

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 13

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

 

Uznawanie, niedostrzeganie, ignorowanie. O postawach prawodawcy wobec faktycznej bliskości

Mgr Marlena Drapalska-Grochowicz

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Abstrakt w języku polskim: W tekście rozważono, dlaczego pewne rodzaje bliskich relacji są „niewidzialne” w systemie prawnym. Widzialność może oznaczać publiczne uznanie, rozpoznanie statusu, akceptację społeczną. „Widzialną dla prawa” jest ta bliskość, którą prawodawca uznaje, akceptuje, wspiera, wiąże z nią obowiązki i uprawnienia, np. małżeństwo. Głównym przedmiotem tego opracowania będą jednak te bliskie relacje, które w systemie prawnym są niewidzialne (obscurus) Dwie osoby, faktycznie bliskie sobie, mogą nie być bliskimi w systemie prawnym. Celem niniejszej pracy jest zrozumienie, dlaczego powstają tego rodzaju różnice między prawem a życiem, a dokładniej rzecz biorąc – skąd wynika „niewidzialność” pewnych bliskich relacji w systemie prawnym. W swojej refleksji wesprę się odwołaniami do filmu Tamte dni, tamte noce.

Słowa kluczowe: bliskie relacje, prawo i emocje, postawy prawodawcy

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(26)/2021, s. 112-127.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.1.112

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 39