Artykuły

Sędziowskie nieposłuszeństwo, sędzia Lemuel Shaw i sprawa Commonwealth v. Aves

Prof. dr hab. Jerzy Zajadło

Uniwersytet Gdański

Abstrakt w języku polskim: Głównym celem artykułu jest analiza pojęcia „nieposłuszeństwo sędziowskie”. Autor opisuje dwa aspekty problemu (indywidualny i instytucjonalny) i porównuje je z nieposłuszeństwem obywatelskim. Zagadnienie jest zaprezentowane w sposób paradygmatyczny na przykładzie orzecznictwa sądów amerykańskich w sprawach niewolnictwa w okresie poprzedzającym wybuch wojny secesyjnej. W oparciu o to autor konstruuje typologię czterech możliwych postaw sędziów orzekających na podstawie ustawy sprzecznej z ich sędziowskim sumieniem i systemem moralnym.

W artykule zaprezentowano ten problem na przykładzie sędziego Lemuela Shawa, przewodniczącego Sądu Najwyższego stanu Massachusetts w latach 1830-1860. Szczególną uwagę poświęcono wprawdzie jego wyrokowi w sprawie Commonwealth v. Aves, ale wspomniane są także inne interesujące orzeczenia.

Słowa kluczowe: sędziowskie nieposłuszeństwo, niewolnictwo, sądy amerykańskie, Lemuel Shaw, Commonwealth v. Aves

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(32)/2022, s. X-Y

DOI:

Ściągnij plik: Invalid download ID.
Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Teoria instytucji M. Hauriou. Instytucjonalizm prawny a nauka o państwie

Mgr Cezary Węgliński

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Celem niniejszego artykułu jest rekonstrukcja kontekstu powstania, dokonanie charakterystyki i wskazanie głównych założeń teorii instytucji M. Hauriou jako jednego z najbardziej wyczerpujących i spójnych przykładów instytucjonalizmu prawnego. Artykuł prezentuje, przy wykorzystaniu metody krytycznej analizy tekstów źródłowych, podstawowe elementy definicji instytucji wraz z jej ontologicznymi i epistemologicznymi założeniami dotyczącymi pojęcia prawa i metodologii badań prawniczych. Druga część artykułu przedstawia krytyczny wkład teorii M. Hauriou w odniesieniu do wybranych podstawowych pojęć prawa publicznego i konstytucyjnego jako sprzeciw wobec tradycyjnych, normatywistycznych i pozytywistycznych ujęć konstytucjonalizmy. Prace Hauriou, pomimo ich istotnego znaczenia jako pośrednie źródło inspiracji dla współczesnych doktryn pluralizmu konstytucyjnego, nie są prawie w ogóle przedmiotem dyskursu europejskiej nauki prawa. Ostatnia część artykułu została zatem poświęcona wybranym uwagom dotyczącym aktualności teorii instytucji ze szczególnym uwzględnieniem wyzwań związanych z postępującą pluralizacją porządków prawnych.

Słowa kluczowe: instytucjonalizm prawny, teoria instytucji, Maurice Hauriou, pluralizm konstytucyjny, suprakonstytucyjność, teoria prawa, socjologia prawa

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(32)/2022, s. X-Y

DOI:

Ściągnij plik: Invalid download ID.
Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Trzyczęściowe credo Johna Graya

Prof. dr hab. Beata Polanowska-Sygulska

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Abstrakt w języku polskim: Trzy szeroko dyskutowane, kontrowersyjne książki Johna Graya – Straw Dogs: Thoughts on Humans and Other Animals (2002), The Silence of Animals: On Progress and Other Myths (2013) and The Soul of the Marionette: A Short Inquiry into Human Freedom (2015) współtworzą swoistą, naturalną trylogię. Każda z wchodzących w jej skład pozycji charakteryzuje się podobną strukturą, na którą składa się kalejdoskop idei, dygresji, skojarzeń i powracających wątków. Przedmiotem niniejszego eseju jest zwięzła analiza i gruntowna krytyka wspomnianej trylogii, ze szczególnym uwzględnieniem jej ostatniego ogniwa. W ramach rozwiniętej argumentacji krytycznej zostały sformułowane liczne zarzuty, zastrzeżenia i wątpliwości odnośnie do zaprezentowanych w trzech książkach poglądów. Wysunięte obiekcje dotyczą między innymi niespójnych wypowiedzi Graya na temat fenomenu tragedii, rzekomego odcięcia się filozofa od tradycyjnej moralności, problematyki wolności, a także źródeł humanizmu wraz z jego szacunkiem dla prawdy.

Słowa kluczowe: humanizm, liberalizm, moralność, wolność, postęp, prawda

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(32)/2022, s. X-Y

DOI:

Ściągnij plik: Invalid download ID.
Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Etyka głosowania strategicznego w wyborach powszechnych

Mgr Łukasz Łyżwa

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Abstrakt w języku polskim: Oddawanie głosu niespójnego z prawdziwymi preferencjami jest powszechnym zachowaniem wśród wyborców, ale nadal postrzeganym jako moralne przewinienie. Proponuję koncepcyjne ramy dylematów, przed którymi stoi wyborca i przekonuję, że głosowanie taktyczne nie jest moralnym przewinieniem, jeśli zostanie zastosowane w wyborach powszechnych. Badam związek między głosowaniem strategicznym a jego moralnym ciężarem w związku z wątpliwościami, które można znaleźć w literaturze fachowej. Dzięki paradoksom głosowania ujawnionym przez matematyków i ekonomistów skupionych wokół ruchu zwanego „teorią wyboru społecznego” kwestionuję 1) „argument konsekwencialistyczny” i 2) „argument ekspresjonistyczny”, które ostatecznie uważam za nieprzekonujące, gdyż maskują presupozycje niepowszechnie akceptowalne wśród filozofów politycznych co do roli wyborów w demokracji. W odpowiedzi na 3) „argument ze szczerości” sugerujący manipulację, ponieważ wyborca nie wyraża swoich szczerych preferencji, by tak rzec, nie głosuje naiwnie, rozróżniam manipulację szczerą i nieszczerą. Następnie podważam pięć „argumentów transparentności” Sattherwaite’a: 4) nierówność umiejętności, 5) nieefektywność, 6) brak przejrzystości preferencji wyborców, 7) brak przejrzystości preferencji przedstawicieli oraz 8) przypadkowość, które w zasadzie traktuję jako poprawne, z dodanymi drobnymi komentarzami. Uważam jednak, że niektóre z „argumentów transparentności” można traktować raczej jako cnotę niż wadę demokracji, ponieważ zachęcają do współpracy i skłaniają do aktualizowania trwających koalicji. Na koniec wyróżniam słabe i mocne stanowisko przeciwko traktowaniu głosowania strategicznego jako moralnego przewinienia. Pierwszy stoi na stanowisku, że głosowanie strategiczne może być „szczere”, a zatem moralnie akceptowalne odwołując się do argumentu nr 3). Z kolei drugi odrzuca przekonanie, że wyborca oddając głos podejmuje aktywność podatną na ocenę moralną, a same wybory powszechne powinny być postrzegane jako narzędzie podejmowania decyzji wolne od etycznych inklinacji.

Słowa kluczowe: etyka, moralność, wybory powszechne, teoria wyboru społecznego, głosowanie taktyczne, twierdzenie Arrowa

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(32)/2022, s. X-Y

DOI:

Ściągnij plik: Invalid download ID.
Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Równość narracyjnej inkluzji z procesach decyzyjnych: podejście deliberatywne

Mgr Marta Zuzanna Huk

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Abstrakt w języku polskim: Niniejszy artykuł analizuje związek między inkluzją narracji a pojęciem równości na gruncie teorii demokracji deliberatywnej. Opiera się na założeniu, że uwzględnianie różnorodności kompetencji dyskursywnych wpływa na konstruowane uzasadnienia stanowiące źródło legitymizacji politycznych decyzji. Przekroczenie czysto argumentacyjnego dyskursu w kierunku uwypuklania pluralizmu stanowi na tyle istotną modyfikację teorii, że konstytuuje odrębny model deliberacji. W punkcie wyjścia przedstawiona zostaje rola i cel narracji, a także warunki, w jakich może być inkorporowana do procesów deliberacji. Następnie, przedmiotem rozważań staje się transformacja kategorii równości, którą wymusza poszerzająca ramy podmiotowej inkluzji narracja. Wyjaśnione zostaje dlaczego pojęcie to zmienia znaczenie z bezwzględnej równości na wyrównywanie szans, zarówno w aspekcie proceduralnym, jak i substancjalnym. Na koniec nakreślone zostają możliwe praktyczne problemy i ryzyka, które może wywołać włączenie narracji do deliberacji.

Słowa kluczowe: narracja, teoria demokracji deliberatywnej, wyrównywanie szans, legitymizacja publiczna, wzajemne uzasadnienia

Język artykułu: English

Opublikowano: Numer 3(32)/2022, s. X-Y

DOI:

Ściągnij plik: Invalid download ID.
Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Refleksyjny pozytywizm prawniczy

Dr hab. Adam Dyrda

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Abstrakt w języku polskim: Argument sporów teoretycznych uznawany jest współcześnie za główne zagrożenie dla tradycyjnych sposobów pojmowania prawa przez praktyków i akademików, zresztą nie wyłącznie w paradygmacie pozytywistycznym. Argument ten wskazuje na głęboko sporny charakter dyskursu prawoznawczego. Obecnie jest to jeden z najczęściej dyskutowanych argumentów w ramach tzw. prawoznawstwa ogólnego. W niniejszym artykule podążam za ideą S. Shapiro, że pozytywiści powinni uznać siłę tego argumentu. Rekonstruuję krótko argument i dyskutuję trzy nowe podejścia pozytywistyczne, które akomodują spory teoretyczne jako centralne zjawisko w prawoznawstwie. Argumentuję, że główną cechą wspólną dyskutowanych ujęć pozytywistycznych jest przynajmniej milcząca akceptacja holistycznej i metafilozoficznej metodologii, dzięki której spory teoretyczne mogą zostać systematycznie i pojęciowo wpisane w pejzaż prawno-instytucjonalny. Ten holistyczny zwrot nie jest zaskakujący, bowiem metodologia Dworkina jest także zasadniczo holistyczna. Na końcu wskazuję powody, dla których holistycznie podrasowany pozytywizm prawniczy – będący już bardzo bliskim krewnym realizmu prawniczego – jest lepszą „refleksyjną” teorią prawa niż teoria Dworkina.

Słowa kluczowe: pozytywizm prawniczy, refleksyjna metodologia, holistyczny pragmatyzm, teoria prawa jako planu, krytyczny pozytywizm prawniczy, instytucjonalna teoria prawa

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(32)/2022, s. X-Y

DOI:

Ściągnij plik: Invalid download ID.
Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Precedens jako argument w interpretacji prawniczej z perspektywy derywacyjnej koncepcji wykładni prawa

Prof. US dr hab. Agnieszka Choduń

Uniwersytet Szczeciński

Abstrakt w języku polskim: Celem artykułu jest ustalenie, czy w polskiej kulturze prawnej, w której precedens nie jest faktem prawotwórczym, może być on argumentem w procesie interpretacji prawniczej. W artykule przyjęto, że ustalenia na temat precedensu jako argumentu w interpretacji prawniczej należy zrelatywizować do konkretnej koncepcji wykładni prawa. Dlatego jako punkt odniesienia dla pojmowania „wykładni prawa” przyjęto derywacyjną koncepcję wykładni prawa. Wybór ten podyktowany był tym, że jest to: 1) koncepcja prezentująca kompleksowe podejście do wykładni prawa (zakładającej, że wykładnia kończy się po zastosowaniu trzech typów dyrektyw interpretacyjnych: językowych, systemowych i funkcjonalnych); 2) uwzgledniająca elementy realistyczne wykładni w postaci dyrektyw związanych wprost z ustaleniami interpretacyjnymi sądowej praktyki prawniczej; 3) przyjmująca, że wykładnia odgrywa określone role, ze względu na które można ustalić czy wynik przeprowadzonego rozumowania prawniczego mieści się w zakresie wykładni, czy też stanowi „nowość normatywną”. W wyniku przeprowadzonych rozważań ustalono, że w zależności od treści dyrektyw interpretacyjnych przyjętych w danej kulturze prawnej zależy, czy postępowanie organu stosującego prawo będzie miało charakter interpretacji czy prawotwórstwa, a w konsekwencji przesądzi o tym, jak kwalifikowane będzie powołanie się w procesie wykładni na wcześniejsze orzeczenia sądowe.

Słowa kluczowe: precedens, wykładnia prawa, role wykładni prawa

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(32)/2022, s. X-Y

DOI:

Ściągnij plik: Invalid download ID.
Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

O metodologicznej osobliwości nauk prawnych. Przyczynek do badań podstawowych

Prof. KUL dr hab. Tomasz Barankiewicz, prof. UJD dr hab. Bogusław Przywora

Katolicki Uniwersytet Lubelski, Interdyscyplinarne Centrum Badań nad Deradykalizacją Akademii Jana Długosza w Częstochowie

Abstrakt w języku polskim: Artykuł stanowi argumentację na rzecz metodologicznej odrębnością nauk prawnych. Metodologiczna odrębność (swoistość) nauk prawnych została przedstawiona w trzech wymiarach: 1) przedmiotu; 2) metody i 3) cel badań naukowych. Analiza może być wykorzystana zarówno jako argument przeciwko braku tożsamości metodologicznej nauk prawnych, jak i pozytywnie dla całościowego i integracyjnego modelu nauk prawnych. Ze względu na złożoność przedmiotu i celów nauk prawnych należy stosować różne metody badawcze. W dalszych badaniach wskazane byłoby ustalenie ich możliwych systemów w określonym problemie badawczym.

Słowa kluczowe: metodologia nauk prawnych, przedmiot nauk prawnych, metody nauk prawnych, cele badawcze nauk prawnych

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(32)/2022, s. X-Y

DOI:

Ściągnij plik: Invalid download ID.
Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Wybór stylu życia a świadomość praw podstawowych

Prof. UŁ dr hab. Bartosz Wojciechowski

Uniwersytet Łódzki

Abstrakt w języku polskim: Artykuł dotyczy potrzeby akceptacji pluralizmu stylów życia we współczesnych porządkach prawnych, co ma umożliwić każdej jednostce odnalezienie własnego modus vivendi w zróżnicowanym świecie. Taka postawa jest szczególnie istotna podczas dyskusji na temat praw osób LGBTQ, dla której punkt wyjścia stanowi orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego w tych sprawach. Autor wskazuje, że należyta realizacja praw i tolerancja dla pluralizmu wartości, światopoglądowego czy stylów życia nie jest możliwa bez świadomości prawnej podmiotów, należących do określonych mniejszości, która budowana jest przez wrażliwą i pluralistyczną postawę sędziów znajdującą wyraz w ich wyrokach.

Słowa kluczowe: równość, (nie)dyskryminacja, tożsamość, świadomość prawna, pluralizm aksjologiczny, godność człowieka, uznanie

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 2(31)/2022, s. 97-108.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.2.97

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 36

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Wpływ skargi nadzwyczajnej na świadomość konstytucyjną jednostki. Rozważania na tle postępowań skargowych zainicjowanych w sprawach karnych

Dr Jarosław Sułkowski

Uniwersytet Łódzki

Abstrakt w języku polskim: W kwietniu 2022 r. minęły 4 lata od wprowadzenia do polskiego systemu prawnego skargi nadzwyczajnej – nowego instrumentu kontroli prawomocnych wyroków sądowych. Kilkuletnia perspektywa funkcjonowania tej instytucji daje możliwość jej analizy na gruncie rodzącego się orzecznictwa Sądu Najwyższego, w kontekście nie tylko skuteczności skargi widzianej przez pryzmat sprawiedliwości procesowej w sprawach karnych, ale także z punktu widzenia kształtowania się świadomości konstytucyjnej. Należy przyjąć, że ustawodawca chciał wprowadzić środek, który wzmocniłby ochronę wolności i praw, także w ramach postępowania karnego, a który do tej pory w takiej formie nie istniał. Z perspektywy kilku lat nie sprawdziły się obawy, że skarga stanie się politycznie wykorzystywanym mechanizmem. Kilkuletnia perspektywa prowadzi do sformułowania pierwszych ostrożnych wniosków dotyczących jej znaczenia dla rzetelności procesu karnego. Niestety, wnioski te nie są optymistyczne. Skarga nadzwyczajna nie odgrywa znaczącej roli w funkcjonowaniu procesu karnego w kształcie nakreślonym przez Konstytucję RP.

Słowa kluczowe: skarga nadzwyczajna, Sąd Najwyższy, kontrola konstytucyjności, świadomość konstytucyjna

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 2(31)/2022, s. 84-96.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.2.84

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 19

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.