Artykuły

Uznawanie, niedostrzeganie, ignorowanie. O postawach prawodawcy wobec faktycznej bliskości

Mgr Marlena Drapalska-Grochowicz

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Abstrakt w języku polskim: W tekście rozważono, dlaczego pewne rodzaje bliskich relacji są „niewidzialne” w systemie prawnym. Widzialność może oznaczać publiczne uznanie, rozpoznanie statusu, akceptację społeczną. „Widzialną dla prawa” jest ta bliskość, którą prawodawca uznaje, akceptuje, wspiera, wiąże z nią obowiązki i uprawnienia, np. małżeństwo. Głównym przedmiotem tego opracowania będą jednak te bliskie relacje, które w systemie prawnym są niewidzialne (obscurus) Dwie osoby, faktycznie bliskie sobie, mogą nie być bliskimi w systemie prawnym. Celem niniejszej pracy jest zrozumienie, dlaczego powstają tego rodzaju różnice między prawem a życiem, a dokładniej rzecz biorąc – skąd wynika „niewidzialność” pewnych bliskich relacji w systemie prawnym. W swojej refleksji wesprę się odwołaniami do filmu Tamte dni, tamte noce.

Słowa kluczowe: bliskie relacje, prawo i emocje, postawy prawodawcy

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(26)/2021, s. 112-127.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.1.112

Ściągnij plik: Invalid download ID.
Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

„Psy” Władysława Pasikowskiego jako przykład procedur weryfikacyjnych w społeczeństwie okresu transformacji

Mgr Mateusz Grabarczyk

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Abstrakt w języku polskim: Psy, film z 1992 r. w reżyserii Władysława Pasikowskiego z biegiem lat stał się legendą polskiego kina, a także źródłem wielu cytatów i przedmiotem swoistego kultu. Psy, pozostając atrakcyjne komercyjnie, zarysowują także wiele problemów związanych z transformacją ustrojową, otwierając dyskusję dotyczącą przeprowadzonej wówczas weryfikacji oficerów SB.

Akcja filmu rozgrywa się w 1990 roku, w okresie przemian ustrojowych w Polsce po upadku komunizmu. Zanim na pierwszy plan wysuwa się czysto sensacyjna akcja, film w dużej mierze opowiada o reformie MSW i SB, procedurze weryfikacji ich oficerów, a także o ich losach podczas próby odnalezienia się w nowej rzeczywistości. Film pokazuje przy tym, że niezwykle trudno jest przeprowadzić reformy jednocześnie na wielu płaszczyznach: politycznej, gospodarczej i społecznej, i że może to być źródłem kryzysu.

Celem artykułu jest przedstawienie Psów Władysława Pasikowskiego jako filmu ukazującego praktyczne problemy jednego z mechanizmów stosowanych w ramach sprawiedliwości tranzycyjnej, jakim jest procedura weryfikacji. Film, jako artystyczna prezentacja sytuacja poszczególnych funkcjonariuszy poddanych weryfikacji jest punktem wyjścia do refleksji nad sprawiedliwością tranzycyjną i problemem rozliczeń z niedemokratycznym systemem. Artykuł koncentruje się na ogólnym zarysie filmu, ze szczególnym uwzględnieniem komisji kwalifikacyjnych i ich wykorzystania w ramach sprawiedliwości tranzycyjnej. Przedstawiając normatywny model weryfikacji oficerów SB i zestawiając go z obrazem przedstawionym w filmie, autor ukazuje podstawowe problemy moralne i społeczne związane z tego typu mechanizmami.

Słowa kluczowe: Psy Władysława Pasikowskiego, Służba Bezpieczeństwa, weryfikacja, rozliczenia z przeszłością, sprawiedliwość tranzycyjna, dekomunizacja

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 1(26)/2021, s. 100-111.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.1.100

Ściągnij plik: Invalid download ID.
Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

Bajkowa (r)ewolucja? Prawa kobiet a filmy Disneya

Mgr Karolina Kocemba

Uniwersytet Wrocławski

Abstrakt w języku polskim: Artykuł porusza kwestię socjalizacji dzieci za pomocą kultury popularnej. Autorka wychodzi z założenia, że kulturę popularną można traktować jako nośnik wartości i wzorców postępowania, a także jako kluczowy czynnik socjalizacji. Kody, konteksty czy też wartości jakie są przekazywane poprzez filmy animowane, dziecko może później odnosić do otaczającej je rzeczywistości. W ten sposób możliwe jest uczenie się ról w rodzinie, ról zawodowych czy też ról płciowych, które następnie są utrwalane w zabawie. Autorka bada oddziaływanie kultury popularnej poprzez analizę filmów animowanych wyprodukowanych przez wytwórnię Walt Disney Pictures, w których głównymi bohaterkami są księżniczki i w których role płciowe zajmują bardzo dużo miejsca. Zakładając, że płeć jest konstruowana społecznie, to normy płci poznawane są poprzez interakcje z ludźmi oraz kulturę popularną, które przekazują normy i wartości społeczeństwa, w którym żyjemy. Autorka zwraca uwagę na to jak zmieniały się przekazywane wzorce i jaki był ich związek z prawami kobiet. Jednocześnie analizuje wpływ tychże filmów na kulturę prawną – zastanawia się jak filmy animowane wpływają na świadomość prawną i postawy wobec prawa oraz jakie wzorce są przekazywane najmłodszym obywatelom.

Słowa kluczowe: prawa kobiet, socjalizacja, kultura popularna, kultura prawna, socjologia filmu

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(26)/2021, s. 86-99.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.1.86

Ściągnij plik: Invalid download ID.
Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

Oni żyją… i czynią prawo konsumenckie słabym narzędziem sprawiedliwości dystrybutywnej

Mgr Szymon Osmola

Europejski Instytut Uniwersytecki we Florencji

Abstrakt w języku polskim: Chociaż prawo konsumenckie dotyczy umów zawieranych przez podmioty prawa prywatnego, często uważa się, że jest instrumentem zasady sprawiedliwości dystrybutywnej, zgodnie z którą instytucje społeczne powinny wspierać członków społeczeństwa znajdujących się w gorszej sytuacji. Celem artykułu jest wykazanie, że pogląd tak jest niewłaściwy. Odwołuje się on do tzw. „argumentu status quo”, wedle którego wykładnia prawa konsumenckiego, jako instrumentu sprawiedliwości dystrybutywnej, może ugruntować obecny, niesprawiedliwy stan rzeczy, a w konsekwencji wzmocnić, aniżeli zlikwidować niesprawiedliwość dystrybutywną. W tym zakresie, prawo konsumenckie jest traktowane jako prawne urzeczywistnienie kultury konsumenckiej, która, nawet jeśli nie niesprawiedliwa z natury, stwarza zagrożenie dla jednostek i ich dobrobytu. Oprócz przedstawienia abstrakcyjnego argumentu, artykuł obrazuje to również żywym przykładem z popkultury – filmem Johna Carpentera – Oni żyją.

Słowa kluczowe: prawo konsumenckie, prawo umów, sprawiedliwość dystrybutywna, Oni żyją

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(26)/2021, s. 76-85.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.1.76

Ściągnij plik: Invalid download ID.
Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

“Lewiatan” Andrieja Zwagincewa: nieznośny stan natury

Mgr Katarzyna Krzyżanowska

European University Institute, Florencja

Abstrakt w języku polskim: “Lewiatan” Andrieja Zwagincewa to film, który ukazuje świat w stanie natury, bez żadnych szans na zawiązanie Hobbesowskiej umowy społecznej. Film, którego akcja dzieje się na rosyjskich rubieżach, ukazuje losy szanowanego oraz rodzinnego mężczyzny, który stopniowo zostaje pozbawiony wszystkich swoich dóbr ze względu na brak porządku politycznego zdolnego do wprowadzenia prawa i sprawiedliwości. Film ukazuje współczesne “upadłe państwo”, które można zrównać ze stanem natury, gdzie nie ma żadnej prawowitej władzy, a jedynym narzędziem do osiągnięcia swoich celów (w sferze prywatnej i publicznej) jest tylko przemoc. Religia to tylko puste rytuały, które służą utrzymaniu władzy przez skorumpowanych dygnitarzy. Ten świat nie jest w stanie przetrwać bez niewinnych ofiar, kozłów ofiarnych, którym okazuje się być bohater filmu. Artykuł jest prawną i filozoficzną analizą filmu, który korzysta przede wszystkim z teorii umowy społecznej w wersji Hobbesa. Artykuł ukazuje rosyjskie miasteczko jako symbol stanu natury opisanego przez Hobbesa, i wskazuje przyczyny, dla których umowa nie mogła zostać zawarta. Według teorii Hobbesa, w stanie natury pojęcia takie jak sprawiedliwość i niesprawiedliwość nie niosą żadnego sensu. To dlatego w artykule przedstawione są inne, teologiczne oraz antropologiczne pojęcia, które mogą pomóc rozszyfrować znaczenie filmu Zwagincewa.

Słowa kluczowe: Lewiatan, Hobbes, Legendre, Agamben, kryzys, rytuał, religia, prawo

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 1(26)/2021, s. 62-75.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.1.62

Ściagnij plik: Invalid download ID

Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

Między sprawiedliwością a miłosierdziem. Porównanie amerykańskiej i rosyjskiej wersji Dwunastu gniewnych ludzi

Dr Paweł Jabłoński

Uniwersytet Wrocławski

Abstrakt w języku polskim: Celem artykułu jest tematyzacja dwóch różnych typów postaw wobec prawa – które w nawiązaniu do M.J. Siemka i L.L. Fullera określam mianem „wschodniej” i „zachodniej”. Zadanie to realizowane jest przez porównawczą interpretację dwóch znanych filmów – tj. Dwunastu gniewnych ludzi (reż. S. Lumet, USA 1957) oraz rosyjski wersji obrazu Lumeta – 12 (reż. N. Michałkow, 2007). Staram się pokazać, że jakkolwiek dzieła te przedstawiają podobne historie, to zachodzą między nimi istotne różnice dotyczące sposobu postrzegania prawa. W wersji amerykańskiej prawo jest systemem mechanizmów, które realnie działają i które traktowane są poważnie. W wersji rosyjskiej prawo stanowi w dużym stopniu coś pozornego, co w rzeczywistości musi być zastąpione przez etykę.

Słowa kluczowe: prawo, szacunek dla prawa, etyka, „Zachód”, „Wschód”, sprawiedliwość, miłosierdzie

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(26)/2021, s. 45-61.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.1.45

Ściągnij plik: Invalid download ID

Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

Prawnicze wzorce osobowe na kanwie „małpiego procesu” w filmie Inherit the Wind Stanleya Kramera

Prof. UG dr hab. Tomasz Widłak

Uniwersytet Gdański

Abstrakt w języku polskim: Artykuł analizuje film Inherit the Wind (“Kto sieje wiatr”) z 1960 r. w reżyserii Stanleya Kramera według scenariusza inspirowanego wydarzeniami tzw. „małpiego procesu Scopesa”, który odbył się w 1925 r. w Dayton, Tennessee (USA). Twórcy dzieła dość swobodnie potraktowali motyw kontrowersyjnego „procesu stulecia”, proponując widzowi, zamiast historycznej dokładności, alegorię politycznych wydarzeń lat 50. XX w. w USA a zarazem uniwersalne studium skutków instytucjonalizacji ideologiczno-religijnego fundamentalizmu. Ponadczasowość obrazu Kramera można upatrywać jednak także w kontekście jego pozytywnego zaangażowania w kształtowanie etyki prawniczej. Osią fabuły filmu jest zderzenie postaci prawniczych, nawiązujących do rzeczywiście biorących udział w małpim procesie wybitnych jurystów swojej epoki: Williama Jenningsa Bryana oraz Clarenca Darrowa. Film Kramera przedstawia pozytywny wzorzec prawnika w osobie obrońcy – adwokata Drummonda, kontrastując go z anty-bohaterem – wspierającym oskarżenie prawnikiem i politykiem Bradym. Rekonstrukcja filmowych osobowości Drummonda i Brady’ego przeprowadzona została z perspektywy etyki cnót z wykorzystaniem egzemplarystycznej teorii moralnej Lindy Trinkaus Zagzebski, która pozwala na uzyskanie pełniejszego obrazu wykreowanych postaci niż w przypadku deontycznej oceny słuszności moralnej ich poszczególnych czynów.

Słowa kluczowe: egzemplaryzm, etyka cnót, etyka prawnicza, jurysprudencja cnót, małpi proces

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(26)/2021, s. 33-44.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.1.33

Download: Invalid download ID

Number of downoads: Invalid download ID.

Prawoznawstwo popularne: pomiędzy prawem, literaturą i filmem

Mgr Marta Dubowska

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Abstrakt w języku polskim: W niniejszym artykule rozważam rzekome podobieństwa pomiędzy metodologią „studiów literackich w prawie” a metodologią „mediów wizualnych w prawie”. Następnie poddaję ocenie argumenty na rzecz przydatności drugiego z tych podejść. Wygląda na to, że choć oba podejścia nawiązują do podobnych podstaw humanistycznych, to stanowią jednak stanowiska oddzielne. To rodzi potrzebę, aby uzasadnić wartość „mediów wizualnych w prawie” niezależnie od uznania wartości „studiów literackich w prawie”. Rozważam w szczególności zasadność oskarżeń pod adresem ruchu „prawa i filmu” jako zagrożenia dla prawa i jego autorytetu (w odniesieniu do argumentacji Richarda K. Sherwina o „popularyzacji prawa”).

Słowa kluczowe: prawo i literatura, prawo i film, prawo i kultura popularna, narracja, prawoznawstwo

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 1(26)/2021, s. 21-32.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.1.21

Ściągnij plik: Invalid download ID.
Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

Prawo w filmie jako przejaw estetyki prawa i szczególny przypadek kierunku prawo i literatura

Prof. dr hab. Kamil Zeidler

Uniwersytet Gdański

Abstrakt w języku polskim: Zestawiając ze sobą i porządkując nurty badawcze: prawo w filmie, prawo i literatura oraz estetyka prawa – łatwo dojść do wniosku, że mamy do czynienia z bliskimi sobie tematami w których pewne zakresy pól badawczych są takie same. Najszerszym pojęciem jest estetyka prawa, która obejmuje swym zakresem w całości kierunek prawo i literatura. Prawo w filmie jest natomiast uszczegółowieniem tego ostatniego.

Porządkując estetykę prawa, można zamknąć ją w trzech ujęciach: zewnętrznym, wewnętrznym oraz nazywanym „prawo jako narzędzie estetyzacji”. Estetyka prawa w ujęciu zewnętrznym zajmuje się przejawami prawa, inspiracjami prawniczymi, motywami prawnymi, symbolami, znakami, które były przedstawiane przez wieki w sztukach pięknych. Przedmiotem estetyki prawa w ujęciu wewnętrznym jest samo prawo. Trzecie ujęcie estetyki prawa koncentruje się na prawie jako narzędziu estetyzacji życia codziennego.

W ramach kierunku prawo i literatura rozważania dotyczą bądź zawartości treści prawnych i prawniczych w dziełach literackich (law in literature), bądź wartości literackiej, w tym estetycznej, aktów normatywnych, a szerzej także innych aktów stosowania prawa (law as literature). Szczególnym przypadkiem tego kierunku badawczego jest kinematografia prawnicza, gdzie film nakręcony na podstawie scenariusza traktuje się jako pewną narrację, co pozwala uznać, że prawo w filmie stanowi rozwinięcie kierunku prawo i literatura.

Praktyczny aspekt tych badań – zarówno estetyki prawa, prawa i literatury oraz prawa w filmie – dotyczy przede wszystkich znaczenia i wpływu na świadomość prawną oraz na kształtowanie postaw wobec prawa. Najważniejsze jest tu zwrócenie się ku problemowi kształtowania świadomości prawnej za pośrednictwem innych środków niż sam tekst aktu normatywnego.

Słowa kluczowe: estetyka prawa, prawo i literatura, prawo w filmie, kinematografia prawnicza, świadomość prawna

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(26)/2021, s. 8-20.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.1.8

Ściągnij plik: Invalid download ID.
Liczba ściągnięć: Invalid download ID.

Relacja prawa i moralności z prawnego punktu widzenia. Moralność partykularna a moralność kooperatywna

Prof. UŁ dr hab. Jerzy Leszczyński

Uniwersytet Łódzki

Abstrakt w języku polskim: Artykuł omawia relację prawa i moralności w rozwiązywaniu problemów prawnych. Przedmiotem zainteresowania nie jest wyłącznie sytuacja konfliktu między prawem i moralnością, oraz konieczność dania pierwszeństwa prawu bądź moralności. Moralne treści prawa czynią odwołania do moralności nie tylko możliwymi, ale koniecznymi. Ograniczeniem dla takich odwołań jest zachowanie równości wobec prawa. Rozważane są również wewnętrzne zróżnicowania moralności, według których jakaś jej część domaga się intensywnej ochrony przez prawo bez szkody dla spójności społeczeństwa i poszczególnych osób: odróżnienie moralności publicznej i moralności prywatnej, a następnie moralnego minimum i moralnego maksimum – koncepcji zaproponowanej przez Michaela Walzera. Powiązanie tej koncepcji z prawnym punktem widzenia prowadzi do odróżnienia moralności partykularnej i moralności kooperatywnej, które wydaje się w tej perspektywie lepiej uzasadnione.

Słowa kluczowe: moralne minimum, moralne maksimum, Walzer, moralność publiczna, moralność kooperatywna

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 4(25)/2020, s. 42-53.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2020.4.42

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 116