Artykuły

Piotr Winczorek – badacz, nauczyciel i przyjaciel

Prof. UW dr hab. Tomasz Stawecki

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Przedstawiony artykuł został napisany, aby upamiętnić Profesora Piotra Winczorka, który zmarł 9 lutego 2015 r. Był on związany z Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego przez ponad 50 lat. Artykuł skupia się jednak na trzech wymiarach aktywności akademickiej Profesora: badacza, nauczyciela i przyjaciela.
Zainteresowania naukowe Piotra Winczorka ewoluowały. Początkowo badał funkcjonowanie partii politycznych zwłaszcza w Polsce w czasach systemu komunistycznego. Starał się przy tym badać różne postacie pluralizmu społecznego i politycznego. W latach 1980-tych Piotr Winczorek skoncentrował się na zagadnieniach teorii prawa, rozwijając własne ujęcie realizmu prawniczego. Po 1989 r. Profesor skupił się na zagadnieniach prawa publicznego, szczególnie na założeniach aksjologicznych i praktyce konstytucjonalizmu, zwłaszcza prymacie konstytucji w porządku prawnym, praworządności, podziale władz oraz równości wobec prawa.
Piotr Winczorek był też niezwykłym nauczycielem. Prowadził zajęcia ze studentami, inicjował nowe przedmioty i nowe programy nauczania. Napisał kilka podręczników i skryptów dla studentów, w tym podręcznik ze wstępu do prawoznawstwa, który w ciągi 30 lat opublikowano w 14 wydaniach. Profesor znany był również dzięki opublikowaniu wielu artykułów i komentarzy na tematy konstytucyjne.
Dla koleżanek i kolegów Piotr Winczorek był prawdziwym przyjacielem. Zapraszał młodych do codziennej współpracy, wspólnych badań naukowych i publikacji. Wykazywał się też wielką odwagą cywilną, gdy bronił nas przed atakami biurokratycznymi lub politycznymi. Jego uczciwość i mądrość została zapamiętana nie tylko na Uniwersytecie Warszawskim.

Słowa kluczowe: Piotr Winczorek, badacz, nauczyciel, przyjaciel, teoria prawa, konstytucjonalizm

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(30)/2022, s. 8-16

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.1.8

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 22

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Uwagi na temat aksjologicznego wymiaru Konstytucji RP z 1997 r. i jej wykładni w świetle prac Profesora Piotra Winczorka

Prof. UŚ dr hab. Sławomir Tkacz, Prof. dr hab. Zygmunt Tobor

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Abstrakt w języku polskim: Artykuł stanowi rozszerzoną i uzupełnioną wersję wystąpienia przedstawionego w trakcie konferencji naukowej poświęconej Profesorowi Piotrowi Winczorkowi. Autorzy podjęli próbę rekonstrukcji teoretycznoprawnych poglądów autora w oparciu o jego wypowiedzi. W szczególności przedmiot prowadzonych badań stanowiły kwestie związane z aksjologią Konstytucji RP. W toku rozważań kolejno podjęto zagadnienia koncepcji porządku prawnego w świetle przepisów ustawy zasadniczej, wartości konstytucyjnych, zasad konstytucyjnych oraz źródeł prawa. Interesującym problemem akcentowanym przez P. Winczorka było to, czy ustawa zasadnicza powinna być oszczędna w kwestii manifestowania wartości. Uzupełnienie badań stanowiła analiza problematyki wykładni prawa w pracach P. Winczorka. Przeprowadzone analizy pozwoliły na sformułowanie wniosku ogólnego, że wiele problemów podjętych przez P. Winczorka znajduje odniesienie w aktualnych sporach konstytucyjnych. Dlatego warto sięgnąć do prac tego autora, którego wypowiedzi można traktować jako wykładnię autentyczną Konstytucji RP dokonywaną przez jednego z głównych jej twórców.

Słowa kluczowe: Piotr Winczorek, teoria prawa, wykładnia prawa, Konstytucja RP, wartości prawne, zasady prawa

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(30)/2022, s. 113-125

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.1.113

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 18

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Społeczne odczytanie Konstytucji RP a aksjologia konstytucyjna i konstytucyjna ontologia społeczna

Dr Paweł Skuczyński

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Celem artykułu jest zaproponowanie społecznego odczytania Konstytucji RP jako alternatywy dla liberalnych i republikańskich interpretacji. Zostało ono wypracowane przy pomocy metodologii o interdyscyplinarnym charakterze obejmującej wykorzystanie konstytucjonalizmu społecznego jako jego podstawy teoretycznej, a także jego formalno-dogmatyczne uzasadnienie oraz teoretycznoprawne scharakteryzowanie jako odnoszącego się ontologii społecznej zawartej w Konstytucji RP. Postawiono tezę, że społeczne jej odczytanie polega na uznaniu szeregu podmiotów społecznych za podmioty konstytucyjne, obok jednostek i państwa. W konsekwencji normy ich dotyczące powinny być interpretowane jako nakazujące organom państwa zapewnienie ich wpływu na polityki publiczne i tworzone prawo oraz uwzględnianie oddolnego tworzenia norm i szeroko rozumianej samoregulacji. Przedstawione zostały cztery argumenty za społecznym odczytaniem Konstytucji RP, tj. 1) z zakresu przedmiotowego (szerokie uregulowanie w Rozdziale 1 podmiotów społecznych takich jak samorządy terytorialne i zawodowe, związki zawodowe i organizacje pracodawców, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, kościoły i związki wyznaniowe), 2) ze sposobu ich uregulowania (mimo tożsamości desygnatu uregulowanie tych podmiotów obok pojęcia suwerennego narodu i nałożenia na organy państwa pewnych obowiązków wobec nich), 3) z historycznego kontekstu jej powstania (budowanie autonomii społeczeństwa w stosunku do państwa jako strategia oporu od lat 70.), 4) z przebiegu prac na projektem Konstytucji RP (stopniowe dodawanie przepisów dot. podmiotów społecznych często pod ich wpływem, co było wyrazem daleko idącej samokonstytucjonalizacji).

Słowa kluczowe: konstytucjonalizm społeczny, ontologia społeczna, wartości konstytucyjne

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(30)/2022, s. 100-112

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.1.100

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 20

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Kryzys dialogu i wspólnoty politycznej – filozoficzne refleksje nad związkiem pluralizmu, różnicy i dialogu

Dr hab. Anna Rossmanith

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Przedmiotem artykułu jest przedstawienie związku między pluralizmem, różnicą i dialogiem jako fundamentem społeczeństwa otwartego. Zasadnicza filozoficzna perspektywa dla podjętych analiz zostaje wyznaczona dzięki oryginalnej etyce Levinasa. Według Levinasa staje się bowiem możliwe ujrzenie różnicy jako twórczego komponentu wspólnoty i odrzucenie ontologicznej wizji świata, który miałby być całością i totalnością. W trakcie analiz autorka odwołuje się do kategorii polis, demokracji deliberatywnej i zewnętrznej moralności prawa.

Słowa kluczowe: dialog, wspólnota polityczna, polis, pluralizm, różnica, komunikacja, społeczeństwo otwarte

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(30)/2022, s. 91-99

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.1.91

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 12

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Instrumentalizacja prawa a kryzys konstytucyjny – refleksja na gruncie kilku aktualnych ustaleń Profesora Piotra Winczorka

Dr Marcin Romanowicz

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Instrumentalizacja prawa jest jednym z ważniejszych zagadnień badawczych, które przynależą do dorobku myśli Profesora Piotra Winczorka. Łącząc problem granic dopuszczalnej instrumentalizacji prawa z zagadnieniem aksjologii prawa, Autor ten przyjął stanowisko nieredukcjonistyczne i wskazał autoteliczne wartości prawa oraz realizowane przez system prawny wartości pozaprawne jako kryteria oceny aktów instrumentalizacji prawa. W oparciu o wnikliwą obserwację praktyki prawa, przede wszystkim działań prawodawcy, zaproponował typologię różnych przypadków patologicznej instrumentalizacji prawa.

Zestawienie poszczególnych aktów tworzenia i stosowania prawa, które można odnaleźć w trwającym w Polsce kryzysie konstytucyjnym, z typami wskazanymi przez Prof. P. Winczorka prowadzi do wniosku, że jego typologia jest nie tylko aktualna, ale stanowi trafne narzędzie pogłębionej deskrypcji trwającego kryzysu. Ponadto, pozwala na wskazanie innego zagrożenia dla porządku prawnego, tj. próby instrumentalizacji wartości konstytucyjnych. W obliczu tego niebezpieczeństwa zasadnym wydaje się sformułowanie postulatu przeprowadzania wykładni aksjologicznej konstytucji, której celem byłoby odczytanie danej zasady prawnej w hermeneutycznym kontekście systemu aksjologicznego, z którego genealogicznie wywodzi się dana zasada prawna.

Słowa kluczowe: instrumentalizacja prawa, typologia aktów instrumentalizacji, aksjologia prawa, wartości prawne, wartości konstytucyjne, zasady prawne, wykładnia aksjologiczna

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(30)/2022, s. 74-90

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.1.74

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 25

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Analiza kryzysu konstytucyjnego z perspektywy funkcji aksjologicznej konstytucji. Zarys podstawowych zagadnień teoretycznych

Dr Wojciech Mojski

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Abstrakt w języku polskim: Spory o wartości, w państwie, którego ustrój oparto na otwartej aksjologicznie konstytucji, są czymś zupełnie naturalnym. Wartością w takim państwie powinna być również sama konstytucja, która gwarantuje w sensie ustrojowym równoprawną w zasadzie pozycję różnych wartości społecznych i indywidualnych. Kryzys konstytucyjny nie ma jednak charakteru naturalnego sporu o wartości w państwie konstytucji otwartej aksjologicznie, ale jest sytuacją ustrojową, w ramach której następuje próba nacechowanego złą wiarą narzucenia wyłącznego systemu wartości z naruszeniem norm konstytucyjnych. Próba ta dotyczy przy tym wartości fundamentalnych dla konstytucyjnie unormowanego ustroju, a więc skutkiem tego niekonstytucyjnego postępowania jest nie tylko podważenie funkcji prawnej konstytucji, ale także jej funkcji aksjologicznej. Celem opracowania jest przybliżenie podstawowych zagadnień dotyczących tej problematyki, przede wszystkim w kontekście założeń teorii konstytucji, ale także z uwzględnieniem polskich doświadczeń ustrojowych ostatnich lat.

Słowa kluczowe: funkcje konstytucji, wartości konstytucyjne, kryzys konstytucyjny

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(30)/2022, s. 55-62

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.1.55

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 22

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Konstytucyjne klauzule generalne – między konstrukcją legislacyjną a jej implementacją

Prof. dr hab. Leszek Leszczyński

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Abstrakt w języku polskim: Opracowanie ma na celu prezentację i teoretycznoprawną analizę generalnych klauzul odsyłających, które jako konstrukcja normatywna formułowane są także w przepisach prawa konstytucyjnego. W ramach tych analiz obok zagadnień pojęciowych, przedstawione są konstrukcje występujące w trzech polskich Konstytucjach XX wieku (z 1921 r., z 1935 r., z 1952 r.) tworzone w różnych warunkach ustrojowych. Wszystkie one były raczej powściągliwe co do liczby odesłań pozaprawnych, chociaż Konstytucja z 1952 r. dokładała do tej praktyki zideologizowany język tekstu prawnego. Nie da się to porównać zarówno w kontekście liczby klauzul oraz szerokości odsyłania z Konstytucją z 1997 r. Zasadnicze części opracowania obejmują językową, normatywną i systematyzacyjną analizę odesłań zawartych w Konstytucji RP oraz wskazanie ich skutków implementacyjnych. Finalnie prowadzi to do określenia wybranych aspektów tytułowej relacji między tworzeniem i stosowaniem konstytucyjnych klauzul odsyłających.

Słowa kluczowe: klauzule generalne, konstrukcja legislacyjna, tworzenie a stosowanie klauzul

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(30)/2022, s. 44-54

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.1.44

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 18

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Ochrona praw podstawowych jako argument w sporze o legitymizację sądowej kontroli konstytucyjności prawa – zarys problematyki

Prof. UMK dr hab. Aleksandra Kustra-Rogatka

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Abstrakt w języku polskim: Dynamiczny rozwój sądowej kontroli konstytucyjności prawa w drugiej połowie XX wieku, znajduje swoje odbicie we współczesnych teoriach legitymizacji judicial review. Wychodzą one poza pierwotną oś sporu, którą kształtował tzw. dylemat kontrwiększościowy i stają się często bardziej zniuansowane. Poza argumentami związanymi z koncepcjami współpracy międzyinstytucjonalnej oraz rozliczalności władzy coraz większego znaczenia nabierają również argumenty związane z ochroną praw podstawowych i oparte na ich tzw. rights-based theories of judicial review.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie zarysu bogatej problematyki związanej z ochroną praw podstawowych rozpatrywaną jako argument w sporze o legitymizację sądowej kontroli konstytucyjności prawa. W opracowaniu zostały przedstawione wybrane zagadnienia, które wpływają na obecny stan dyskursu dotyczącego legitymizacji sądów konstytucyjnych. Są to kwestie: pojęcia i form sądowej kontroli konstytucyjności; typów argumentów stosowanych w analizowanym sporze; powiązania zagadnienia ochrony praw podstawowych z określoną koncepcją demokracji oraz kontroli konstytucyjności decyzji ustawodawczych dotyczących gwarancji tzw. praw pozytywnych.

Słowa kluczowe: Sądownictwo konstytucyjne, prawa podstawowe, demokracja, prawa pozytywne

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(30)/2022, s. 33-43

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.1.33

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 27

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Wprowadzenie do zagadnienia posłuszeństwa konstytucyjnego

Szymon A. Gasz, Marek P. Kaczmarczyk

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Czas zmian zachodzących w porządku konstytucyjnym, zarówno tych konstytucyjnych jak i tych prowadzonych metodą faktów dokonanych, stanowi niewątpliwie ciekawą okazję do pogłębionych analiz. Analizy te czynione mogą być z różnych perspektyw. Autorzy skupiają się na trzech podstawowych perspektywach – prawnej, filozoficznej i politologicznej po to, aby zbadać zjawisko, które określają mianem posłuszeństwa konstytucyjnego. Ograniczone ramy tekstu pozwalają jedynie na wprowadzenie do rzeczonego zagadnienia. W niniejszym tekście Autorzy wskażą na podstawowe kategorie dotyczące posłuszeństwa konstytucyjnego, zastanowią się nad wymiarami tego posłuszeństwa i spróbują zaproponować rozwiązanie zagadki przyszłości polskiego konstytucjonalizmu. Cała analiza nawiązuje wielokrotnie do kategorii socjologicznych i poniekąd psychologicznych, gdyż posłuszeństwo konstytucyjne jest przede wszystkim właściwą postawą obywatelską i relacją, której świadomość częstokroć odkrywa się dopiero w kryzysowym momencie.

Słowa kluczowe: Konstytucja, konstytucjonalizm, posłuszeństwo konstytucyjne, kryzys konstytucyjny, interpretacja prawa, społeczeństwo obywatelskie

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(30)/2022, s. 17-32

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.1.17

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 18

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Polskie spory między populistycznym a prawnym konstytucjonalizmem wobec refleksyjności konstytucji

Dr hab. Maciej Pichlak

Uniwersytet Wrocławski

Abstrakt w języku polskim: Artykuł ma na celu analizę konstytucjonalizmu prawnego oraz konstytucjonalizmu populistycznego, jako dwóch dominujących stanowisk ideowych w dyskursie konstytucyjnym ostatnich dekad. Analiza jest prowadzona w kontekście polskiego kryzysu konstytucyjnego państwa prawa oraz z perspektywy filozofii refleksyjności. Takie podejście teoretyczne i metodologiczne pozwala wykazać, że dwa omawiane stanowiska – mimo zachodzących między nimi różnic – podzielają wspólne błędne założenia dotyczące relacji prawa, demokracji i praktyki konstytucyjnej. Oba bowiem dążą do ukształtowania tej praktyki na sposób zamknięty i monologiczny, poddany jednemu partykularnemu typowi racjonalności. Dla konstytucjonalizmu prawnego będzie to racjonalność jurydyczna, zaś dla jego populistycznego odpowiednika – racjonalność polityczna. Ten wspólny błąd sprawia, że trwający między nimi spór okazuje się jałowy. Alternatywą jest takie podejście do konstytucjonalizmu, które będzie uwzględniać zasadniczą refleksyjność praktyki konstytucyjnej (rozumianej jako praktyka tworzenia, stosowania i interpretowania konstytucji oraz publicznego debatowania o tym akcie). Zgodnie z ogólną charakterystyką refleksyjności, praktyka konstytucyjna przedstawia się wtedy jako proces otwarty, pluralistyczny i pośredniczący między różnymi społecznymi punktami widzenia. Taka alternatywa okazuje się istotna nie tylko w odniesieniu do polskich sporów konstytucyjnych, ale także w szerszym kontekście współczesnego kryzysu liberalno-demokratycznych porządków konstytucyjnych.

Słowa kluczowe: konstytucjonalizm prawny, konstytucjonalizm populistyczny, konstytucjonalizm refleksyjny, refleksyjność, refleksyjność prawa, kryzys konstytucyjny, kryzys państwa prawa

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(30)/2022, s. 63-73

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.1.63

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 28

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.