etyka

Etyka głosowania strategicznego w wyborach powszechnych

Mgr Łukasz Łyżwa

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Abstrakt w języku polskim: Oddawanie głosu niespójnego z prawdziwymi preferencjami jest powszechnym zachowaniem wśród wyborców, ale nadal postrzeganym jako moralne przewinienie. Proponuję koncepcyjne ramy dylematów, przed którymi stoi wyborca i przekonuję, że głosowanie taktyczne nie jest moralnym przewinieniem, jeśli zostanie zastosowane w wyborach powszechnych. Badam związek między głosowaniem strategicznym a jego moralnym ciężarem w związku z wątpliwościami, które można znaleźć w literaturze fachowej. Dzięki paradoksom głosowania ujawnionym przez matematyków i ekonomistów skupionych wokół ruchu zwanego „teorią wyboru społecznego” kwestionuję 1) „argument konsekwencialistyczny” i 2) „argument ekspresjonistyczny”, które ostatecznie uważam za nieprzekonujące, gdyż maskują presupozycje niepowszechnie akceptowalne wśród filozofów politycznych co do roli wyborów w demokracji. W odpowiedzi na 3) „argument ze szczerości” sugerujący manipulację, ponieważ wyborca nie wyraża swoich szczerych preferencji, by tak rzec, nie głosuje naiwnie, rozróżniam manipulację szczerą i nieszczerą. Następnie podważam pięć „argumentów transparentności” Sattherwaite’a: 4) nierówność umiejętności, 5) nieefektywność, 6) brak przejrzystości preferencji wyborców, 7) brak przejrzystości preferencji przedstawicieli oraz 8) przypadkowość, które w zasadzie traktuję jako poprawne, z dodanymi drobnymi komentarzami. Uważam jednak, że niektóre z „argumentów transparentności” można traktować raczej jako cnotę niż wadę demokracji, ponieważ zachęcają do współpracy i skłaniają do aktualizowania trwających koalicji. Na koniec wyróżniam słabe i mocne stanowisko przeciwko traktowaniu głosowania strategicznego jako moralnego przewinienia. Pierwszy stoi na stanowisku, że głosowanie strategiczne może być „szczere”, a zatem moralnie akceptowalne odwołując się do argumentu nr 3). Z kolei drugi odrzuca przekonanie, że wyborca oddając głos podejmuje aktywność podatną na ocenę moralną, a same wybory powszechne powinny być postrzegane jako narzędzie podejmowania decyzji wolne od etycznych inklinacji.

Słowa kluczowe: etyka, moralność, wybory powszechne, teoria wyboru społecznego, głosowanie taktyczne, twierdzenie Arrowa

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(32)/2022, s. 60-71

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.3.60

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 217

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Przeciw godności. Argument za niemetafizycznym fundamentem prawa ochrony zwierząt

Prof. dr hab. Tomasz Pietrzykowski

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Abstrakt w języku polskim: Prawo ochrony zwierząt jako nowopowstający obszar prawodawstwa stoi w obliczu zarówno potrzeby konstytucjonalizacji, jak i kompleksowego opracowania doktrynalnego. Rosnąca liczba regulacji wymaga ustalenia siatki pojęciowej oraz uporządkowanej podstawy aksjologicznej, w szczególności zbioru podstawowych wartości i zasad, na jakich tego rodzaju szczegółowe regulacje są opierane. Bez nich prawo ochrony zwierząt pozostaje w fazie pre-paradygmatycznej stanowiąc jedynie zbiór rozproszonych idei, koncepcji i rozwiązań prawnych. Stąd konieczność przekształcenia ich w spójną całość mogącą zasługiwać na traktowanie jako odrębnej, dojrzałej gałęzi prawodawstwa. Jej dalszy rozwój w tym właśnie kierunku nie jest możliwy bez dążenia do ufundowania jej na klarownych teoretycznych i konstytucyjnych podstawach.

Wydaje się, że w poszukiwaniach takich podstaw krystalizują się dwa zasadnicze podejścia. Pierwsze odwołuje się do pojęcia “godności”, a drugie do zdolności odczuwania (zdolności „sensytywnych”). W myśl pierwszego, prawna ochrona zwierząt powinna opierać się na uznaniu godności istot pozaludzkich. Drugie odrzuca zasadność takiego odwołania w prawodawstwie ochrony zwierząt wskazując na filozoficzne wątpliwości związane z pojęciem godności oraz dyskusyjne konsekwencje normatywne, do jakich prowadziłoby przenoszenie go na obszar ochrony zwierząt. W to miejsce opowiada się za wykorzystywaniem raczej odwołującego się wprost do nauk przyrodniczych pojęcia zdolności sensytywnych, powstałych dzięki ewolucyjnie rozwiniętym strukturom nerwowym odpowiadającym za poznawcze i emocjonalne funkcjonalności typowe dla danego gatunku, oraz związanych z nimi potrzeb psychologicznych warunkujących subiektywny dobrostan danej istoty.

Artykuł rekonstruuje i poddaje dyskusji obydwa te stanowiska, przedstawiając argumenty na rzecz odrzucenia podejścia opartego na „godności” jako filozoficznie, pojęciowo i praktycznie wadliwego oraz wskazując, że drugie z omawianych podejść, mimo istotnych mankamentów, uznać należy za bardziej uzasadnioną i obiecujący fundament prawodawstwa ochrony zwierząt.

Słowa kluczowe: zwierzęta, godność, uprawnienia, prawo, konstytucja, etyka

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 2(27)/2021, s. 69-82.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.2.69

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 322

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Etyka zawodowa urzędnika administracji publicznej w Polsce: Perspektywy rozwoju deontologii zawodowej

Dr Dawid Kostecki

Katolicki Uniwersytet Lubelski

Abstrakt w języku polskim: Współczesny rozwój cywilizacji, związany z rewolucją cyfrową stawia przed administracją publiczną zupełnie nowe wyzwania również w zakresie etyki. O ile zawód prawnika czy lekarza wytworzył już praktyczne narzędzia etyczne w postaci kodeksów dobrych praktyk, o tyle wewnętrzne zróżnicowanie zawodu urzędnika (urzędnik administracji państwowej, urzędnik administracji samorządowej) oraz stan transformacji administracji publicznej nie sprzyjały wypracowaniu właściwych standardów etycznych. Autor podejmuje próby odpowiedzi na pytanie na jakich fundamentach aksjologicznych powinien być oparty kodeks zawodowy urzędnika? Z jednej strony rozmaite doświadczenie historyczne zdają się ukierunkowywać odpowiedź na tak postawione pytanie, jednak z drugiej strony współczesny deprecjacja zawodu urzędnika oraz postęp technologiczny stawiają refleksję etyczną w zupełnie nowym świetle.
Modele dotychczas obowiązujące w administracji publicznej nie zdały egzaminu – model idealnej biurokracji, model odpowiedzialności, model menadżerski (New Public Menager). Jednakże zdaniem autora, kultura organizacyjna good governance stanowi oryginalne rozwiązanie, które na gruncie administracji publicznej może przynieść pozytywne rezultaty. W tym kontekście relewantny czynnik może stanowić proces restytucji etosu urzędniczego. Tym bardziej, że etos urzędniczy tworzy płaszczyznę rozwojową dla kształtowania profesjonalnej kadry urzędniczej, a zarazem jest warunkiem dobrego funkcjonowania administracji publicznej.
Wskazanie determinant rozwojowych dla etosu urzędniczego w połączeniu z oryginalną propozycją kodeksu dobrych praktyk opartego na triadzie uczciwość – życzliwość – odpowiedzialność stanowi aksjologiczną propozycję, godną uwagi dla deontologii zawodu urzędnika.

Słowa kluczowe: etyka, administracja publiczna, etos, aksjologia, wartości, dobre praktyki

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 2(27)/2021, s. 26-40.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.2.26

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 319

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Między sprawiedliwością a miłosierdziem. Porównanie amerykańskiej i rosyjskiej wersji Dwunastu gniewnych ludzi

Dr Paweł Jabłoński

Uniwersytet Wrocławski

Abstrakt w języku polskim: Celem artykułu jest tematyzacja dwóch różnych typów postaw wobec prawa – które w nawiązaniu do M.J. Siemka i L.L. Fullera określam mianem „wschodniej” i „zachodniej”. Zadanie to realizowane jest przez porównawczą interpretację dwóch znanych filmów – tj. Dwunastu gniewnych ludzi (reż. S. Lumet, USA 1957) oraz rosyjski wersji obrazu Lumeta – 12 (reż. N. Michałkow, 2007). Staram się pokazać, że jakkolwiek dzieła te przedstawiają podobne historie, to zachodzą między nimi istotne różnice dotyczące sposobu postrzegania prawa. W wersji amerykańskiej prawo jest systemem mechanizmów, które realnie działają i które traktowane są poważnie. W wersji rosyjskiej prawo stanowi w dużym stopniu coś pozornego, co w rzeczywistości musi być zastąpione przez etykę.

Słowa kluczowe: prawo, szacunek dla prawa, etyka, „Zachód”, „Wschód”, sprawiedliwość, miłosierdzie

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(26)/2021, s. 45-61.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.1.45

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 403

Krótka historia brytyjskiej Krytycznej Konferencji Prawniczej albo o odpowiedzialności krytyka

Prof. dr Costas Douzinas

Birkbeck, Uniwersytet Londyński

Abstrakt w języku angielskim: General jurisprudence is a type of thinking about law and the social bond developed by British critical legal scholars. Returning to the classical concerns of (legal) philosophy, it examines the legal aspects of social reproduction both inside and outside state law, treating posited law as a part of wider legality. It brings back to the centre the aesthetic, ethical and material aspects of legality, as well as includes the political economy of law, the legal constructions of subjectivity and the ways in which gender, race or sexuality create forms of identity both disciplining bodies and offering sites of resistance. The British Critical Legal Conference (CLC) is a school of thought committed to a plurality of theoretical approaches to law and to radical politics. The first CLC took place in 1985 and has taken place annually without interruption since. The CLC has introduced a number of themes, approaches and strategies unknown or dismissed by mainstream scholarship, including semiotics, rhetoric, literature, aesthetics and psychoanalysis. A variety of critical schools, such as postmodernism, phenomenology, postcolonialism, critical race, feminism, queer theory, art theory and history, the ethics of otherness, the ontology of plural singularity, the critique of biopolitics and post–politics have been pioneered in the CLC.

Słowa kluczowe: krytyczne studia nad prawem, estetyka, etyka, Brytyjska Krytyczna Konferencja Prawnicza

Język artykułu: polski
Tłumaczenie: Rafał Mańko

Opublikowano: Numer 1(8)/2014, s. 5-17

Ściągnij plik: Download

Liczba ściągnięć: 252

O trzech granicach władzy prawniczej

Dr Paweł Jabłoński, Dr Przemysław Kaczmarek

Uniwersytet Wrocławski

Abstrakt w języku angielskim: According to the initially assumed concept of limitations of lawyers’ power the most important elements of those limitations are: legal text, legal culture, and ethics. This structure is characterized by the relations where the anterior element defines the framework of the latter, i. e. text affects legal culture and ethics, while legal culture affects ethics. However, exceptions apply where the latter element might lead to the collapse of the framework of the primary factor (for instance, interpretation contra legem based on axiological argumentation). The aforementioned structure of limitations of legal power is complemented by interaction of various other elements, such as social expectations, political entanglement (depending on the extent to which it is not consumed by ethics) and non-judicial expertise.

Słowa kluczowe: granice władzy prawniczej, tekst prawny, kultura prawna, etyka

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(6)/2013, s. 93-108.

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 260

Formalizm w stosowaniu prawa a etyka na przykładzie prawnych regulacji ochrony środowiska

Mgr inż. Adrian Zając

Uniwersytet Wrocławski

Abstrakt w języku polskim: Tekst dotyczy problematyki formalizmu w stosowaniu prawa jako wieloaspektowego problemu badawczego. W niniejszym ujęciu najważniejszym punktem odniesienia jest etyka, w związku z czym autor pracy uznał za szczególnie doniosłe próbę odpowiedzi na pytanie – czy formalizm w stosowaniu prawa jest etyczny? Samo zagadnienie stosowania prawa ujęte zostało natomiast w dwóch koncepcjach – jako faktyczne przeżycia urzędników pełniących rolę organu administracji publicznej, jak i teoretycznego modelu tego zjawiska. Przy czym za dominującą uznano problematykę przeżyć podmiotów konstytuujących organ stosowania prawa. W tym też obszarze na przykładzie konkretnych regulacji prawnych z zakresu ochrony środowiska przedstawiono problematykę formalizmu i skutki, do których formalizm może prowadzić. Konkluzje pracy prowadzą do wniosku, że postawa formalistyczna opiera się na braku dbałości o tekst prawny, a zatem niestaranności w procesie odtwarzania woli nadawcy komunikatu prawnego. Działanie takie przedstawione jest jako nieetyczne, mogące powodować nieuzasadnione aksjologią danej regulacji prawnej negatywne skutki w życiu jednostki, będącej stroną postępowania.

Słowa kluczowe: etyka, stosowanie prawa, formalizm, prawo ochrony środowiska

Język artykułu: polski

Data otrzymania: 06.06.2017
Data akceptacji: 08.09.2017

Opublikowano: Numer 1(16)/2018, s. 83-93.

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 266

O strukturze intuicji normatywnych: uniwersalna gramatyka moralna

Mgr Maciej Próchnicki

Uniwersytet Jagielloński

Abstrakt w języku polskim: Celem artykułu jest krytyczne scharakteryzowanie nowego, interdyscyplinarnego nurtu badań nad moralnością, określanego jako uniwersalna gramatyka moralna, oraz przedstawienie jego znaczenia dla nauk prawnych. Przedstawiciele tego programu badawczego, tacy jak John Mikhail i Marc Hauser powołują się na uczynioną przez Johna Rawlsa analogię lingwistyczną, tj. porównanie moralności do języka oraz propozycję badania jej w sposób podobny do paradygmatu językoznawstwa generatywnego Noama Chomsky’ego.

Zdaniem gramatyków moralnych moralność, podobnie jak język, osadza się na wrodzonych, uniwersalnych kompetencjach poznawczych, wspólnych wszystkim ludziom. Pewne świadectwa na rzecz tej tezy pochodzą z rozmaitych dyscyplin naukowych, takich jak psychologia rozwojowa, neurobiologia, antropologia, czy logika, jednak argumenty te są przez krytyków uważane za słabe i niekonkluzywne.

W artykule podjęto próbę oceny, na ile trafna i użyteczna może być analogia lingwistyczna, a także wytyczenia jej granic, m. in. poprzez przedstawienie kilku najistotniejszych elementów teorii N. Chomsky’ego i próby ich adaptacji dla systemów norm społecznych, takich jak moralność, czy prawo. Pierwszym argumentem, który zbliżać ma moralność do języka, jest tzw. niedostatek bodźca (poverty of the stimulus), opierający się na założeniu, że klasyczne mechanizmy uczenia się nie wyjaśniają fenomenu nabywania reguł językowych i moralnych. Wśród innych elementów teorii N. Chomsky’ego przetworzonych na potrzeby analizy moralności, odnaleźć można próbę scharakteryzowania moralności jako systemu zasad i parametrów (principles and parameters), podziału na moralność wewnętrzną i zewnętrzną oraz kompetencję i wykonanie, a także założenie, że istnieje wyspecjalizowany moduł umysłowy, odpowiedzialny za jej realizację.

Badania prowadzone w obrębie uniwersalnej gramatyki moralnej mogą mieć istotne znaczenie dla nauk prawnych. Po pierwsze, założenia przyjmowane przez ten nurt badawczy można postrzegać jako próbę konstrukcji nowoczesnej, znaturalizowanej teorii prawa natury, która ma oprzeć się na naukach empirycznych. Co więcej, celem badaczy jest jak najpełniejsze scharakteryzowanie takich pojęć, jak np. wina, czyn, zobowiązanie, czy szkoda, i w efekcie próbę ich schematyzacji w ramach rozwiniętej logiki deontycznej, a także ukazanie źródeł intuicji z nimi związanych poprzez badania dotyczące nie tylko ich podłoża biopsychologicznego, ale również antropologię prawa, czy komparatystykę prawniczą.

Słowa kluczowe: etyka, filozofia prawa, językoznawstwo generatywne, psychologia moralności, filozofia umysłu, kognitywistyka, Noam Chomsky

Język artykułu: polski

Data otrzymania: 02.10.2016
Data akceptacji: 28.11.2016

Opublikowano: Numer 1(14)/2017, s. 102-114.

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 279