Archiwum
Filozofii Prawa
i Filozofii Społecznej

Journal of the Polish Section of IVR (ISSN:2082-3304)

IVR

Constitutionalized by the Past. The Role of National Identity and Collective Sense of Experience in Central European Constitutionalization

Dr Filip Cyuńczyk

Uniwersytet SWPS

Abstrakt w języku polskim: Podstawowym celem niniejszego tekstu jest ukazanie specyfiki środkowoeuropejskiej konstytucjonalizacji po upadku komunizmu. Polega ona na systemowym poszukiwaniu legitymizacji nowych wspólnot w doświadczeniu przeszłości. Specyfika ta zostanie zbadana w ramach rozważań nad współczesnym rozumieniem pojęcia Europy Środkowej. Jest to szczególnie konieczne w świetle prób łączenia (na tym obszarze) uniwersalnych wartości świata zachodniego z odwołaniami do elementów wspólnotowych, najczęściej narodowych. Główną ideą poniższego tekstu jest wskazanie hybrydowego charakteru środkowoeuropejskich wspólnot politycznych. W momencie konstytucjonalizacji zdecydowały się one bowiem na połączenie wartości narodowych i liberalno-demokratycznych.

Słowa kluczowe: Europa Środkowa, konstytucjonalizacja, prawo i pamięć, polityka pamięci.

Język artykułu: angielski.

Opublikowano: nr 1(42)/2025, s. 7-22.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2025.1.7

Ściągnij plik: Download

Liczba ściągnięć: 80

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Procedury weryfikacyjne w perspektywie sprawiedliwości tranzycyjnej jako prawnoochronna odpowiedź na politykę (nie-)pamięci

Mgr Emilia Kowalewska

Polska Akademia Nauk

Abstrakt w języku polskim: Artykuł podejmuje refleksję nad relacją między prawem, obowiązkami państwa i pamięcią zbiorową. Skoro pytanie o instytucjonalizację pamięci staje się kluczowe w kontekście zmian ustrojowych, artykuł podejmuje refleksję w perspektywie teorii sprawiedliwości tranzycyjnej (transitional justice). Perspektywa ta pozwala na spojrzenie interdyscyplinarne, ze szczególnym uwzględnieniem norm i mechanizmów ukierunkowanych na utrwaleniu autorytatywnej wiedzy o przeszłości. Zasada prawa do prawdy pozwala dostrzec społeczne oczekiwanie rozliczenia przeszłości. Artykuł przedstawia trzy formy procesów weryfikacyjnych (truth revelation procedures) w odniesieniu do praw podstawowych i teorii sprawiedliwości tranzycyjnej. Relacja między prawem a pamięcią – często redukowana do relacji instrumentalnej – powinna być przedstawiona z perspektywy praw jednostki i praw zbiorowych, zgodnie z wartościami demokracji liberalnej. Artykuł pragnie przyczynić się do rozwoju pamięcioznawstwa w naukach społecznych, poprzez ujawnienie funkcji norm i mechanizmów prawnych często pomijanych w dyskursie o polityce pamięci.

Słowa kluczowe: pamięć zbiorowa, sprawiedliwość tranzycyjna, prawo do prawdy, polityka pamięci, pokomunistyczna Polska

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(21)/2019, s. 51-66.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2019.3.51

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 409

Zmiany w przepisach regulujących emerytury służb mundurowych w Polsce jako element państwowej polityki pamięci

Mgr Mateusz Grabarczyk

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Abstrakt w języku polskim: Artykuł stanowi analizę regulacji dotyczących obniżenia uposażenia emerytalnego byłym funkcjonariuszom organów bezpieczeństwa PRL jako elementów polityki pamięci państwa, przedstawiając tzw. ustawy dezubekizacyjne z 2009 i 2016 r. z perspektywy sprawiedliwości tranzycyjnej.

Nawiązując do dopuszczalności zastosowania takiego mechanizmu rozliczeń w artykule autor wskazuje przede wszystkim na cel tego typu regulacji. Obniżanie emerytur ma w istocie dwa cele – retrospektywny i prospektywny. W płaszczyźnie retrospektywnej przede wszystkim chodzi o wymierzenie sprawiedliwości dziejowej poprzez swego rodzaju rozliczenie określonej grupy osób z zastosowaniem różnych mechanizmów (w tym wypadku sankcji administracyjnych). W aspekcie prospektywnym jest to element instytucjonalizacji pamięci i budowania określonej narracji politycznej. W konsekwencji, obok komemoratywnych praktyk, ma na celu wytwarzanie i upowszechnianie wiedzy w przestrzeni publicznej, przy jednoczesnym jednoznacznym odcięciu się od minionego reżimu.

W odniesieniu do tzw. ustaw dezubekizacyjnych, to o ile ustawa z 2009 roku była w jakimś stopniu nakierowana na cel retrospektywny, o tyle ta z 2016 jest przede wszystkim elementem polityki pamięci, mającym na celu ukształtowanie przez władzę określonej narracji o przeszłych wydarzeniach poprzez jednoznacznie potępienie poprzedniego ustroju oraz wszystkich osób w jakikolwiek sposób z nim związanych. Z tego względu autor skupia się na mechanizmie obniżania emerytur jako jednym z elementów polityki pamięci w Polsce.

Słowa kluczowe: tzw. ustawy dezubekizacyjne, polityka pamięci, instytucjonalizacja pamięci zbiorowej, dekomunizacja, obniżanie emerytur funkcjonariuszom PRL, sprawiedliwość tranzycyjna

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(21)/2019, s. 67-80.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2019.3.67

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 408

Pamięci zbiorowe, instytucje i prawo

Prof. dr Adam Czarnota, Mgr Justyna Jezierska,
Dr Michał Stambulski

Uniwersytet Nowej Południowej Walii / Uniwersytet Wrocławski /
Uniwersytet Zielonogórski

Abstrakt w języku polskim: Artykuł ma na celu wyjaśnienie wzajemnych powiązań między koncepcjami pamięci zbiorowej, instytucji, polityki oraz prawa. Poprzez ukazanie sieci wzajemnych powiązań między tymi pojęciami chcemy pokazać, jak prawo i pamięć zbiorowa oddziałują na siebie. Jednocześnie widzimy trzy ujęcia relacji między pamięcią zbiorową a prawem, które możemy odpowiednio określić jako: 1) przeszłość przed prawem, 2) prawa pamięci 3) prawo jako pamięć zbiorowa. Pierwsze ujęcie polega na ocenie przeszłości w ramach procesu sądowego. Drugie polega na tworzeniu przepisów prawnych, które promują lub wymagają upamiętnienia określonego wydarzenia z przeszłości. Trzecie ujęcia polega na postrzeganiu samego prawa jako zinstytucjonalizowanej pamięci zbiorowej.

Słowa kluczowe: pamięć zbiorowa, instytucje, prawa pamięci, polityka pamięci

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(21)/2019, s. 6-21.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2019.3.6

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 85

Instrumentalizacja prawa w kontekście polityk pamięci w Europie Środkowej i Wschodniej po 1989 roku

Dr Filip Cyuńczyk

Uniwersytet Wrocławski

Abstrakt w języku polskim: Głównym celem niniejszego artykułu jest zaproponowanie powiązania badawczego pomiędzy studiami nad środkowoeuropejskimi politykami pamięci po upadku komunizmu i koncepcji instrumentalizacji prawa. Wskazane studium przypadku może być ciekawym narzędziem do przebadania ww. koncepcji teoretycznej. Podstawowym pytaniem, jakie przed sobą postawiłem brzmi, czy studia przypadków poszczególnych środkowoeuropejskich polityk pamięci implementowanych po upadku komunizmu pozwalają na analizę, pod kątem jej praktycznego zastosowania, koncepcji instrumentalizacji prawa? Mają główną intencją jest pokazanie potencjału drzemiącego w połączeniu wspomnianych badań. Niniejszy artykuł skupia się na przedstawieniu specyficznych elementów konstytucjonalizacji nowych wspólnot politycznych w Europie Środkowej i Wschodniej po upadku komunizmu (np. ulokowania narracji pamięci w poszczególnych konstytucjach), następnie ukazaniu jej związków z koncepcją instrumentalizacji prawa, a w końcu na przytoczeniu kilku przykładów aktów instrumentalizacji prawa na polu pamięci zbiorowej w ramach realizacji bieżących celów politycznych.

Słowa kluczowe: instrumentalizacja prawa, polityka pamięci, pamięć zbiorowa, prawna petryfikacja przeszłości

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(21)/2019, s. 40-50.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2019.3.40

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 417