stan wyjątkowy

Próg uzasadnienia regulacji nadzwyczajnych. O wymogu koherentności dla uzasadnienia środków podjętych w Republice Czeskiej w czasie pandemii COVID-19

Doc. dr Pavel Ondřejek

Uniwersytet Karola w Pradze

Abstrakt w języku polskim: Artykuł dotyczy uzasadniania powszechnie obowiązujących aktów prawnych w państwie prawa. „Stan wyjątkowy” spowodowany pandemią COVID-19 nadaje nowy wymiar kwestii uzasadnienia. Praktyka przyjęta w Republice Czeskiej w 2020 r. nie odzwierciedlała nawet minimalnych wymogów dotyczących uzasadnienia środków nadzwyczajnych, co spowodowało problemy zarówno w praktyce stosowania przyjętych środków, jak i w późniejszej kontroli sądowej. W artykule podjęto próbę wskazania odpowiedniego poziomu uzasadnienia, określanego mianem progu uzasadnienia i opartego na koherencyjnej teorii uzasadnienia epistemicznego. U podstaw takiego uzasadnienia leży założenie, że poszczególne przesłanki uzasadnienia można znaleźć z jednej strony w uzasadnieniach aktów prawnych, a z drugiej zaś w różnych relewantnych informacjach dostępnych dla adresatów. Wszystkie te przesłanki powinny tworzyć spójną całość i to one powinny ostatecznie legitymizować ograniczenia wolności jednostek. W końcowej części artykułu omówiono znaczenie progu uzasadnienia dla kontroli proporcjonalności, a nawet racjonalności prawa. [tłumaczenie Redakcja]

Słowa kluczowe: uzasadnienie publiczne, racja publiczny, koherentyzm, teoria racjonalnego stanowienia prawa, stan wyjątkowy, proporcjonalność, racjonalność prawa

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 2(27)/2021, s. 41-53.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.2.41

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 57

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Stan wyjątkowy w perspektywie filozofii prawa. Próba definicji

Mgr Weronika Adamska

École des hautes études en sciences sociales

Abstrakt w języku polskim: Celem pracy jest próba definicji stanu wyjątkowego na gruncie filozofii prawa. Natura tego terminu jest zarówno prawna, jak i polityczna, przez co stanowi on przedmiot zainteresowania różnych nauk społecznych. Hybrydalny charakter stanu wyjątkowego pociąga za sobą trudności definicyjne, prowadząc do sceptycyzmu definicyjnego. Tezą pracy jest, że wobec niemożności sformułowania kryterialnej definicji stanu wyjątkowego, należy zastąpić ją definicją paradygmatyczną która, korzystając z dorobku m.in. filozofii, historii czy nauk politycznych, może znaleźć zastosowanie na gruncie różnych ujęć metodologicznych. W tym celu przedstawiono przegląd różnych rodzin definicyjnych (stan wyjątkowy jako fakt normatywnie uregulowany, jako dyktatura konstytucyjna, jako fakt polityczny i jako pusta prawna). Następnie na podstawie elementów wspólnych w przeanalizowanych definicjach wyodrębniono elementy konstytuujące stan wyjątkowy: wystąpienie sytuacji kryzysowej, zawieszenie norm powszechnie obowiązujących i czasowość owego zawieszenia, które to elementy zostały w dalszej części pracy omówione. Przedstawiona definicja ma służyć pomocą w kwalifikacji określonych fenomenów jako stanu wyjątkowego w obliczu wzrostu zainteresowania ustawodawstwem wyjątkowym w kontekście zagrożenia terrorystycznego.

Słowa kluczowe: stan wyjątkowy, ustawodawstwo wyjątkowe, dyktatura konstytucyjna, kryzys polityczny, filozofia prawa, teoria polityki

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 4(25)/2020, s. 5-16.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2020.4.5

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 159

Karol Dobrzeniecki, „Prawo wobec sytuacji nadzwyczajnej. Między legalizmem a koniecznością”. Recenzja

Dr hab. Arkadiusz Barut

Uniwersytet Wrocławski

Abstrakt w języku polskim: Przedmiotem recenzji jest monografia Karola Dobrzenieckiego p. t. Prawo wobec sytuacji nadzwyczajnej. Między legalizmem a koniecznością (Toruń 2018). Zdaniem recenzenta, charakter pracy wyznacza rozróżnienie na sytuację wyjątkową, to jest stan faktyczny wymagający podjęcia działań nieprzewidzianych przez prawo oraz stan wyjątkowy, tj. instytucję prawną. Podstawowym celem pracy jest analiza relacji między ujmowaniem sytuacji wyjątkowej wyłącznie w kategoriach pozytywno-prawnych, a jej ujęciem jako zagadnienia politycznego i moralnego. Praca ma charakter interdyscyplinarny. Karol Dobrzeniecki, analizując literaturę filozoficzno-prawną, filozoficzno-polityczną, doktrynę prawa konstytucyjnego, a także uregulowania prawne o charakterze konstytucyjnym, międzynarodowym i ponadnarodowym, wskazuje na niebezpieczeństwo prawnej „normalizacji” stanu wyjątkowego, to jest przeniknięcia jego specyficznych rozwiązań do prawa przeznaczonego dla sytuacji zwyczajnych, a przez to zanik rozróżnienia na sytuację zwyczajną i wyjątkową. Autor recenzowanej monografii uważa, że sytuację wyjątkową należy oceniać przede wszystkim w kategoriach moralnych i politycznych, mając świadomość tragicznego charakteru dokonywanych wówczas wyborów.

Słowa kluczowe: sytuacja nadzwyczajna, stan wyjątkowy

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(22)/2020, s. 121-125.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2020.1.121

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 208

Stan wyjątkowy i stan bez nazwy w myśli Carla Schmitta. Propozycja rozdzielenia

Mgr Wojciech Engelking

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Koncepcja stanu wyjątkowego jest jednym z najczęściej przywoływanych elementów myśli niemieckiego filozofa prawa i teoretyka polityki Carla Schmitta. W jej omówieniach pokutuje jednak łączenie tej konceptualizacji owej instytucji, jaką Schmitt zaproponował w 1924 r. w swoim jurydycznym komentarzy do artykułu 48 konstytucji Republiki Weimarskiej, z teorią Ausnahmezustand z „Teologii politycznej” z 1922 roku. Łączenie takiego rodzaju jest zaś, jak sądzę, błędem, ponieważ Schmitt nie był ze względów politycznych myślicielem konsekwentnym i poszczególne jego teksty mogą samym sobie przeczyć – jak jest to w wypadku tych dwóch. Proponuję toteż, by poddać stan wyjątkowy i Ausnahmezustand – tłumaczony w tekście z niemieckiego literalnie, jako stan bez nazwy – radykalnemu rozdzieleniu i opisać jako osobne teorie. W ich osobności za najistotniejszy element uznaję różne rodzaje legitymizacji. O ile stan wyjątkowy z art. 48 konstytucji Republiki Weimarskiej znajduje swoją w tym właśnie dokumencie z 1919 r., odczytanym jednakowoż przez Schmitta w sposób, który nazwał on w swej „Nauce o konstytucji” z 1928 r. relatywizacją konstytucji, o tyle stan bez nazwy, jako niedający się wpisać w porządek prawny odpowiednik cudu w teologii politycznej, takiej legitymizacji jest już pozbawiony. By ją odnaleźć, należy się toteż odnieść do innych dzieł Schmitta, niż te stricte prawne. Sądzę, że stan bez nazwy może być prawomocny – jednym słowem: nie być zamachem stanu – jeżeli uznamy, że teologia polityczna Schmitta nie jest tylko metodologicznym projektem poddającym na zasadzie analogii tłumaczeniu pojęcia teologiczne na polityczne i prawne, lecz szerszą propozycją, która znajduje swoje zakorzenienie w wierze w Objawienie. Dlatego też tą figurą z dzieła niemieckiego myśliciela, w której stan wyjątkowy znajduje swoją legitymizacją, jest zaczerpnięta z Listów św. Pawła figura katechona: tego, który przychodzi i powstrzymuje rozpad świata. Użycie takiej legitymizacji uwypukla niechęć do nowoczesności, która była udziałem Schmitta, i prezentuje go jako myśliciela dziedziczącego średniowieczny sposób myślenia – zupełnie niekompatybilny ze stricte nowoczesną koncepcją stanu wyjątkowego.

Słowa kluczowe: Carl Schmitt, stan wyjątkowy, stan bez nazwy, katechon, teologia polityczna

Język artykułu: polski

Data otrzymania: 24.12.2018
Data akceptacji: 14.03.2019

Opublikowano: Numer 1(19)/2019, s. 15-26

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2019.1.15

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 249

Stosowanie przepisów o służebności przesyłu jako przykład prawa „stanu wyjątkowego”

Dr hab. Arkadiusz Barut

Uniwersytet Wrocławski

Abstrakt w języku polskim: Przedmiotem artykułu jest analiza orzecznictwa sądów cywilnych w kategoriach sformułowanych przez Giorgio Agambena i Judith Butler, to jest kategoriach prawa jako „stanu wyjątkowego,” praktyki czysto arbitralnej stanowiącej parodię prawa. Autor wskazuje aspekty takiego „prawa”: zatarcie granic między prawem a czynnościami czysto faktycznymi (w terminologii Agambena: „życiem”), co może przybrać postać przemocy nie dbającej już o swą legitymizację lub redukcji prawa do „czystej formy”, to jest tworzenia i stosowania reguł przy całkowitym abstrahowaniu od oceny etycznej i skutków społecznych. W terminologii Foucaulta oba te procesy można przedstawić jako odrodzenie się suwerenności w polu rządomyślności, parodiowanie prawa uzasadniane jest bowiem potrzebami zarządzania ludnością, w rzeczywistości stanowi jednak wynik dążenia władzy do samo-zachowania. Pojawiają się, jak to określa Butler, drobni suwerenowie, mający rzekomo jedynie w sposób quasi-techniczny stosować prawo wyartykułowane w pełni w ustawie, a w gruncie rzeczy działający w pełni arbitralnie. Jedną z ich metod jest pozorowanie tworzenia lub stosowania prawa poprzez odebranie określonego znaczenia słowom, w szczególności pojęciom prawnym. Rezultatem jest odejście od idei trójpodziału władzy oraz postulatu upodmiotowienia adresata norm prawnych, niekiedy przy zachowania fikcji jego podmiotowości jako rodzaju Agambenowskiej „czystej formy prawnej.” Autor stwierdza, że przykładem takiego procesu jest orzecznictwo polskiego Sądu Najwyższego i sądów powszechnych dotyczące możliwości zasiedzenia służebności przesyłu przez przedsiębiorstwa przesyłowe. Wskazuje, że zwyciężyło w nim stanowisko całkowicie odchodzące od treści ustawy oraz utrwalonego rozumienia pojęć cywilnoprawnych, rezultatem jest pozbawienie właścicieli nieruchomości ich praw podmiotowych.

Słowa kluczowe: stan wyjątkowy, Agamben, Butler, służebność przesyłu

Język artykułu: polski

Data otrzymania: 31.10.2018
Data akceptacji: 23.03.2019

Opublikowano: Numer 1(19)/2019, s. 5-14

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2019.1.5

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 185

Carl Schmitt na nowo odczytany przez Stany Zjednoczone i terroryzm

Mgr Karolina Mendecka

Abstrakt w języku angielskim: In the article “Carl Schmitt Revisited by the United States and the Terrorist” it is shown that Carl Schmitt’s morals, standards and views can be noticed in the United States policy in the context of so-called “war on terror”. According to the article, Islamic terrorists are a mirror image of Schmittan revolutionary partisan. It is discussed how terrorists are, as a problem, treated by the USA, which in author’s opinion displays many Schmittan features. Schmitt is one of the few who claim that the sovereign state is above the legal order and can set boundaries. It is therefore shown that the USA seem to have rushed into Schmittan “state of exception”, where norms are suspended in order to achieve security, resembling the thinking of the G.W. Bush administration. It is illustrated how the USA seem to be following Schmitt’s ideology, especially by making exceptions to international rules, but also putting the terrorist outside of the scope of international regulations. Lastly, author tries to answer the question if it is justified to follow Schmitt and obey to the rule of law.

Słowa kluczowe: Carl Schmitt, wojna z terroryzmem, stan wyjątkowy

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 1(10)/2015, s. 69-78

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2015.1.69

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 178