wykładnia prawa

Korpusy językowe jako narzędzie interpretacji prawa. Amerykańska teoria i praktyka

Prof. dr hab. Zygmunt Tobor, dr Mateusz Zeifert

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Abstrakt w języku polskim: W amerykańskiej praktyce orzeczniczej i teorii interpretacji dużą wagę przywiązuje się do pojęcia zwykłego znaczenia (ordinary meaning) tekstu prawnego. W celu ustalenia zwykłego znaczenia sędziowie odwołują się najczęściej do własnej intuicji lub do słowników – obie te metody nasuwają szereg zastrzeżeń, które od lat wyrażane były w literaturze. W ostatnich kilku latach sądy zaczęły w tym celu wykorzystywać również korpusy językowe. Korpusy językowe to elektroniczne zbiory autentycznych tekstów danego języka, które można analizować za pomocą narzędzi informatycznych (m. in. wyszukiwania, list frekwencyjnych, konkordancji, kolokacji). Badania korpusowe wymagają sporej wiedzy lingwistycznej i umiejętności technicznych, w zamian zaś oferują dane statystyczne, które mogą wiele powiedzieć m. in. na temat warstwy semantycznej języka. Użycie korpusów przez sędziów – najpierw sądów stanowych, później również federalnego Sądu Najwyższego – wywołało ożywioną dyskusję akademicką. W polskiej literaturze zagadnienie to nie było dotąd podejmowane, dlatego artykuł ma zasadniczo charakter sprawozdawczy. W pierwszej kolejności przedstawiony zostaje zarys językoznawstwa korpusowego. Następnie odtworzona jest historia wykorzystania korpusów przez amerykańskie sądy. Wreszcie, zreferowana zostaje amerykańska dyskusja na temat korpusów, ze szczególnym uwzględnieniem głosów aprobujących ich wykorzystanie i głosów krytycznych.

Słowa kluczowe: wykładnia prawa, językoznawstwo korpusowe, korpusy językowe, orzecznictwo amerykańskie

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 4(25)/2020, s. 80-90.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2020.4.80

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 132

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z perspektywy kognitywnej teorii prototypu. Studium przypadku

Dr Mateusz Zeifert

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Abstrakt w języku polskim: Wątpliwości interpretacyjne w stosowaniu prawa rodzą się zazwyczaj z rozbieżności pomiędzy językiem przepisu a rzeczywistością pozajęzykową. Stanowią zatem problem kategoryzacji. W teorii prawa i praktyce prawniczej od stuleci dominowała klasyczna teoria kategoryzacji, zgodnie z którą kategorie pojęciowe dają się opisać za pomocą zestawu cech wystarczających i koniecznych. W latach 70-tych XX. wieku amerykańska badaczka, Eleanor Rosch, przeprowadziła szereg eksperymentów psychologicznych, które doprowadziły do zakwestionowania teorii klasycznej i stworzyły podwaliny teorii alternatywnej, znanej jako teoria prototypu. Wedle tego podejścia kategorie pojęciowe zorganizowane są wokół najbardziej typowych okazów (prototypów), a przynależność do kategorii mierzona jest podobieństwem do prototypu. Wiąże się z tym m. in. stopniowalność przynależności do kategorii i rozmycie ich granic. Artykuł zawiera przedstawienie zarysu teorii prototypu w wersji wykorzystywanej w językoznawstwie kognitywnym. Jej użyteczność dla teorii i praktyki wykładni prawa została przetestowana na kanwie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, dotyczącego pojęcia piwa. W wyroku tym TSUE odmówił zdefiniowania pojęcia piwa poprzez ustalenie wymogów co do jego składu surowcowego i orzekł, że piwem jest produkt, który ma cechy organoleptyczne piwa. Taka definicja na gruncie teorii klasycznej jawi się jako tautologiczna, jednak znajduje teoretyczne uzasadnienie na gruncie teorii prototypu. We wnioskach autor wskazuje problemy badawcze, których podjęcie jest niezbędne dla rzetelnego wykorzystania teorii prototypu w prawoznawstwie.

Słowa kluczowe: kategoryzacja, semantyka, teoria prototypu, wykładnia prawa

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 2(23)/2020, s. 109-120.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2020.2.109

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 110

Zasada nullum crimen sine lege jako źródło poszukiwania językowej granicy wykładni prawa karnego?

Prof. UŚ dr hab. Sławomir Tkacz

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Abstrakt w języku polskim: Zasada nullum crimen sine lege uznawana jest współcześnie za standard państwa prawnego. Doktryna wiąże z nią postulat zakazu stosowania analogii i wykładni rozszerzającej przepisów prawa na niekorzyść sprawcy. Punktem wyjścia prowadzonych rozważań jest wskazanie, że teksty przepisów karnych mają różny charakter. Z uwagi na to należy postawić pytanie o charakter wymienionych postulatów w odniesieniu do rozmaitych przepisów. Odrębny problem stanowi kwestii rozróżnienia sytuacji wnioskowania w drodze analogii oraz wykładni prawa. Prowadzone rozważania mają na celu odpowiedzieć na pytanie o to, czy zasada nullum crimen sine lege pozwala na ustalenie językowej granicy wykładni prawa karnego. Jeżeli tak jest, to jakie zakresy aktywności interpretacyjnej są w jej ramach dopuszczalne. Prowadzone analizy ilustrują przykłady z zakresu orzecznictwa karnoprawnego. Artykuł ma skłonić do refleksji nad dopuszczalnymi granicami wykładni prawa karnego, o ile takie granice można określić. Prowadzone rozważania kończą konkluzje o charakterze ogólnym.

Słowa kluczowe: nullum crimen sine lege, granice wykładni prawa, wykładnia prawa, prawo karne, teoria prawa

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 2(23)/2020, s. 81-95.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2020.2.81

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 145

Uzasadnianie twierdzeń interpretacyjnych z perspektywy derywacyjnej koncepcji wykładni prawa

Prof. US dr hab. Agnieszka Choduń, prof. dr hab. Maciej Zieliński

Uniwersytet Szczeciński

Abstrakt w języku polskim: Obowiązek uzasadniania twierdzeń jest w nauce realizacją postulatu krytycyzmu. Rozstrzygnięcia interpretacji prawniczej (niezależnie od tego, czy są formułowane w procesie stosowania prawa czy poza nim) mają postać twierdzeń o obowiązywaniu normy prawnej o określonej treści. Uprawomocnienie tych twierdzeń wymaga, podobnie jak w nauce, uzasadnienia. A w nauce twierdzenie jest hipotetyczne, dopóty dopóki ktoś nie przedstawi jego intersubiektywnie weryfikowalnego uzasadnienie. Zadaniem artykułu jest właśnie wykazanie konieczności uzasadniania twierdzeń interpretacyjnych (zarówno cząstkowych jak i finalnych) w procesie wykładni. Jako punkt wyjścia dla wykazania obowiązku formułowania takiego uzasadnienia, wybieramy derywacyjną koncepcję wykładni prawa, w której taki obowiązek przewidziano ze względów metodologicznych (i który jest wpisany w treść dyrektyw interpretacyjnych w tej koncepcji co najmniej implicite). Przedstawiamy i omawiamy typy uzasadnień twierdzeń interpretacyjnych oraz ich wersje (słabą i mocną). Ponadto różnice między uzasadnieniem zwykłego twierdzenia a uzasadnieniem twierdzenia interpretacyjnego. Wskazujemy także na konsekwencje braku takich uzasadnień.

Słowa kluczowe: uzasadnienie twierdzenia interpretacyjnego, wykładnia prawa, postulat krytycyzmu

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 2(23)/2020, s. 7-18.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2020.2.7

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 198

Czy sąd powinien być wyrozumiały dla prawodawcy? O błędzie legislacyjnym z perspektywy teorii wykładni

Mgr Marek Suska

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Abstrakt w języku polskim: W rzeczywistych postępowaniach prawodawczych niejednokrotnie dochodzi do błędów, to jest do nieodpowiedniego, niejasnego wyrażenia intencji prawodawcy w tekście przepisu. Rozbieżność między tym, co prawodawca powiedział a tym, co chciał powiedzieć, stanowi poważne wyzwanie dla teorii i praktyki interpretacji prawniczej. W niniejszym artykule autor analizuje dwa możliwe zachowania sądu po stwierdzeniu błędu legislacyjnego, to znaczy bądź to dokonanie jego „naprawy”, bądź też zastosowanie przepisu w jego literalnym znaczeniu. Rozważania oparte są na dwóch orzeczeniach wydanych w Izbie Karnej Sądu Najwyższego, ponieważ to właśnie w prawie karnym ochrona rozumienia prima facie stanowi bardzo poważną wartość. W końcowej części autor stara się wskazać, jakie czynniki mogą przesądzać o stosunku sądu do błędu legislacyjnego w konkretnych przypadkach.

Słowa kluczowe: błąd legislacyjny, błąd pisarski, wykładnia prawa, tworzenie prawa

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(22)/2020, s. 99-110.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2020.1.99

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 143

Materiały legislacyjne jako narzędzie rozwiązywania gramatycznych problemów wykładni prawa

Dr hab. Agnieszka Bielska Brodziak, Dr Mateusz Zeifert

Uniwersytet Śląski

Abstrakt: W pierwszej kolejności w tekście zaprezentowano narzędzie interpretacyjne, jakim są materiały pochodzące z procesu legislacyjnego (materiały legislacyjne, historia legislacyjna), wraz z podnoszonymi w teorii prawa argumentami za i przeciwko ich wykorzystaniu w tym charakterze. Problematyka ta zostaje następnie odniesiona do specyficznego rodzaju problemów interpretacyjnych, jakim są problemy wynikające z budowy gramatycznej przepisów prawa. Autorzy omawiają kolejno pięć kazusów, w których polskie sądy sięgają do materiałów legislacyjnych w celu rozwiązania wątpliwości powodowanych przez składnię zdania, użyte w nim spójniki czy interpunkcję. Zapadłe w nich rozstrzygnięcia są niejednorodne – sięgając po materiały legislacyjne sądy konfrontują się z różnymi innymi narzędziami i wartościami (np. słowniki językowe, logika formalna, ratio legis przepisu, zasady procedury legislacyjnej). Wyniki tej konfrontacji wypadają rozmaicie. W efekcie zaprezentowane orzeczenia stanowią dobrą ilustrację różnorodności zagadnień związanych z teoretycznymi i praktycznymi aspektami wykorzystywania materiałów legislacyjnych w procesie wykładni prawa.

Słowa kluczowe: historia legislacyjna, materiały legislacyjne, wykładnia prawa, problemy gramatyczne

Język artykułu: angielski

Data otrzymania: 02.10.2017
Data akceptacji: 15.12.2017

Opublikowano: Numer 2(17)/2018, s. 18-34.

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 142

O możliwych zastosowaniach myśli Paula Ricoeura w teorii prawa

Dr Marcin Pieniążek

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

Abstrakt w języku angielskim: The paradigm of legal positivism, historically the most important attempt at turning law into science, has been subject to thorough criticism in past decades. The criticism has concerned the most important features of legal positivism, and especially the assumption of separation of law and morality, the dogma of statue being the only source of law, and the linguistic methods of interpreting legal texts. With a crisis of the positive paradigms, the demand for new, humanistic grounds for analysing philosophical and legal questions is intensifying. This is the reason for this article’s attempt to point to the application of Paul Ricoeur’s achievements to the key questions of the philosophy of law. It must be emphasised that his works, and especially Soimême comme un autre, may serve as a foundation for a philosophy of law rejecting the problematic claims about the dualism of being and obligation, the distinction of descriptive and prescriptive languages, and also the separation of law and morality. Thanks to this, the legal topos pacta sunt servanda (agreements must be kept) finds a reinforcement in the ontology of the subject applying law and can be understood as an ethically significant pattern of identity of the self. Equally fruitful seems the possibility of combining the questions of the ontology of the subject applying law with the question of a legal text and its interpretation. The assumption of Ricoeur’s perspective leads to a reduction in the distance between the legal text and its addressee, emphasised by the critics of legal positivism. This rapprochement becomes possible thanks to the connection of the question of the narrative that a legal text is with the question of narrativisation of the subject (i.e. the interpreter of a legal text), being itself in the ipse sense, i.e. applying the law.

Słowa kluczowe: Paul Ricoeur, pozytywizm prawniczy, wykładnia prawa

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 1(10)/2015, s. 79-88

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2015.1.79

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 153

Czy amerykańska jurysprudencja posiada reguły interpretacji Konstytucji?

Dr Anna Tomza

Uniwersytet Łódzki

Abstrakt w języku angielskim: The most discussed issue in the theory of law is the problem of its interpretation, and main question in this topic is – how to make a proper interpretation? The American common-law, opposite the European theory of law, seems not to have general rules of interpretation, but only the idea of proper interpretation. Also the methodology of statutory interpretation is some kind of the judge-made law. As Henry M. Hart said „The hard truth of the matter is that American courts have no intelligible, generally accepted, and consistently applied theory of statutory interpretation”. According to this, currently the question focuses on finding the generally rules of interpretation, which should be some kind of canons of the statutory interpretation. This article tries to give the answer to the question: „if American jurisprudence has any rules of interpretation of law?”.

Słowa kluczowe: jurysprudencja amerykańska, wykładnia prawa, reguły interpretacyjne, konstytucja

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 2(9)/2014, s. 125-133

Ściągnij plik: Download

Liczba ściągnięć: 95

O sposobach pojmowania twórczego charakteru interpretacji

Dr Olgierd Bogucki

Uniwersytet Szczeciński

Abstrakt w języku angielskim: The purpose of this paper is to analyse the notion of creative interpretation (of any text, especially creative interpretation of a legal text). The author points out that there are two different meanings of the expression “creative interpretation”. The first one can be called “ontological” and the second one – “methodological”. A given interpretation is ontologically creative when it creates a new object (which is a new meaning of some sort) and it is methodologically creative when it is established without applying any rules. Different theoretic approaches to legal interpretation presuppose different relations between ontological creativeness and methodological creativeness. The article explores some of them. The main thesis of the article is that when we say that a given interpretation is ontologically creative, we do not need to say it is methodologically creative (and vice versa).

Słowa kluczowe: interpretacja prawa, wykładnia prawa, interpretacja twórcza ontologicznie, interpretacja twórcza metodologicznie

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(6)/2013, s. 21-33.

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 102

Prawne bazy danych i ich funkcje w procesie wykładni i stosowania prawa

Dr Wiesław Staśkiewicz, Prof. dr hab. Tomasz Stawecki

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Artykuł podejmuje zagadnienie wpływu szeroko rozpowszechnionej praktyki korzystania z prawniczych baz danych w polskiej praktyce sądowej. Niezależnie od niezaprzeczalnie pozytywnych efektów rozwoju cywilizacji elektronicznej, w tekście rozważane są negatywne skutki korzystania z baz danych. Wynika to z konfliktu między możliwościami oferowanymi przez najnowszą technologię w postaci łatwego dostępu do tekstów prawnych, komentarzy i tysięcy wyroków sądowych – a wyjątkowym doświadczeniem historycznym judykatury w byłym państwie komunistycznym, metodami wykładni prawa opartymi na pozytywizmie prawniczym oraz dominacją sylogistycznego modelu stosowania prawa. Wszystko to powoduje dysfunkcyjność prawniczych baz danych. Powstaje rodzaj „hybrydowej wykładni prawa”, będącej z jednej strony kombinacją spuścizny, skutków transformacji gospodarki i systemu, a także nowych reguł prawa, z drugiej zaś strony ideologii związanej decyzji sądowej. Natura „hybrydowej wykładni prawa” przejawia się w niezliczonej liczbie cytowanych orzeczeń sądowych i komentarzy dostępnych w bazach danych, przy braku szerszego teoretycznego namysłu. W braku argumentów powoływanie się na orzeczenie staje się podstawą dla rozstrzygnięcia sprawy. Pytanie, czy możliwości oferowane przez elektroniczne bazy danych spowodują, że tego rodzaju wykładnia przerodzi się w nową formę retoryki prawnej, czy też pozostanie jedynie środkiem adaptacji dyskrecjonalnej władzy sędziowskiej do doktryny pozytywistycznej, a tym samym sofizmatem z okresu transformacji, pozostaje otwarte.

Słowa kluczowe: prawne bazy danych, wykładnia prawa, hybrydowa wykładnia prawa, pozytywizm prawniczy, sylogistyczny model stosowania prawa

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 1(4)/2012, s. 84-105.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2012.1.84

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 140