Dr Paweł Skuczyński

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Za przejaw aktualności filozofii prawa Gustava Radbrucha uznaje się̨ zazwyczaj teoretyczne zainteresowanie i praktyczne zastosowanie jego poglądów na zagadnienia prawa haniebnego, ustawowego bezprawia odmowy jego stosowania przez organy władzy publicznej, w szczególności przez sądy, znane pod określeniem „formuły Radbrucha”. Główną tezą artykułu jest to, że można wskazać inne oprócz formuły Radbrucha elementy jego filozofii prawa, które zachowują aktualność́ i obecne są̨ w dzisiejszych dyskusjach dotyczących samego pojęcia prawa, jego obowiązywania oraz stosowania. Chodzi przede wszystkim o stanowiące podstawę myśli Radbrucha rozróżnienie pojęcia prawa (Rechtsbegriff) i idei prawa (Rechtsidee) oraz ich wzajemny stosunek. Rozwiązanie przyjęte w tym zakresie przez samego Radbrucha jest szeroko wykorzystywane w kręgu reprezentantów tzw. niepozytywistycznej koncepcji prawa, ale można mu przypisać́ także znaczenie bardziej ogólne, które przejawia się w problemie tzw. roszczenia do słuszności (Anspruch auf Richtigkeit). Roszczenie takie ma być́ elementem nie tylko samego prawa, ale wszelkich wypowiedzi prawniczych, w tym aktów stosowania prawa. Teza, której będę starał się bronić głosi, że spośród trzech interpretacji problemu owego roszczenia najlepsze uzasadnienie posiada ta, która odwołuje się nie tylko do słuszności porządku prawnego i aktów stosowania prawa, ale także do odpowiedzialności prawników i ich obowiązków zawodowych. Takie ujęcie bowiem najpełniej odpowiada na wyzwania stojące przed współczesnym prawem, które ma coraz bardziej sprofesjonalizowany charakter, a jednocześnie coraz bardziej narażone jest na zjawiska właściwe wszelkim sprofesjonalizowanym dziedzinom życia, w tym przede wszystkim zjawiska o charakterze kryzysowym. Poza zakresem rozważań́ pozostawiona jest kwestia, do jakiego stopnia interpretacja ta zgodna jest z poglądami samego Radbrucha, choć́ zasygnalizowanych zostanie kilka argumentów za tym, że jest to być́ może stopień wyższy niż̇ w przypadku pozostałych interpretacji.

Słowa kluczowe: Gustav Radbruch, formuła Radbrucha, niepozytywistyczna koncepcja prawa, roszczenie do słuszności, prawo haniebne, ustawowe bezprawie, etyka prawnicza

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 2(3)/2011, s. 61-75.

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 245

Bibliografia:

1. Alexy R., Begriff und Geltung des Rechts, München 2002 
2. Alexy R., Theorie der juristichen Argumentation. Die Theorie des rationalen Diskurses als Theorie der juristischen Begründung, Frankfurt am Main 1991 
3. Alexy R., W obronie niepozytywistycznej koncepcji prawa, „Państwo i Prawo” 1993/11–12 
4. Apel K.-O., Das Apriori der Kommunikationsgemeinschaft und die Grundlagen der Ethik, w: Apel K.-O., Transformation der Philosophie, Band II, Das Apriori der Kommunikationsgemeinschaft, Frankfurt am Main 1973 
5. Apel K.-O.,  Diskurs und Verantwortung. Das Problem des Übergangs zur postkonventionellen Moral, Frankfurt am Main 1988 
6. Apel K.-O., Etyka dyskursu jako etyka odpowiedzialności – postmetafizyczna transformacja etyki Kanta, Principia 1992/5, 
7. Apel K.-O., Wspólnota komunikacyjna jako transcendentalne założenie nauk społecznych, Zeidler-Janiszewska A., Kultura współczesna. Teoria–Interpretacje–Krytyka, Warszawa 1993 
8. Cern K., Wojciechowski B., O koniecznych związkach między dyskursem prawnym a moralnym, w: Zajadło J. (red.), Dziedzictwo i przyszłość. Problemy współczesnej niemieckiej filozofii prawa, Gdańsk 2010
9. Chauvin T., Sprawiedliwość: między celowością a bezpieczeństwem prawnym. Ewolucja poglądów Gustawa Radbrucha, „Studia Iuridica” 1999/37 
10. Dreier R., Paulson S.L., Einführung in die Rechtsphilosophie Radbruchs, w: Dreier R., Paulson S.L. (red.), Radbruch G., Rechtsphilosophie. Studienausgabe, Heidelberg 2003 
11. Dreier R., Recht und Moral, w: Recht-Moral-Ideologie. Studien zur Rechtstheorie, Frankfurt am Main 1981 
12. Gizbert-Studnicki T., Grabowski A., Kilka uwag o niepozytywistycznej koncepcji prawa, w: Bogucka I., Tobor Z. (red.), Prawo a wartości. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Nowackiego, Kraków 2003 
13. Grabowski A., Prawnicze pojęcie obowiązywania prawa stanowionego. Krytyka niepozytywistycznej koncepcji prawa, Kraków 2009 
14. Kosielińska-Grabowska U.A., Idea sprawiedliwości u Gustawa Radbrucha, w: Wojciechowski B., Golecki M.J.  (red.), Rozdroża sprawiedliwości we współczesnej myśli filozoficznoprawnej, Toruń 2008 
15. Paulson S.L., On the Background and Significance of Gustav Radbruch’s Post-War Papers, „Oxford Journal of Legal Studies”, 2006/17 
16. Peczenik A., Non-Positivist Conception of Law, w: Teoria prawa. Filozofia prawa. Współczesne prawo i prawoznawstwo, Toruń 1998 
17. Radbruch G., Filozofia prawa, Warszawa 2009 
18. Rüthers B., Recht und Juristen unter dem Sog und Druck wechselnder politicher Systeme, w: 125 Jahre Rechtsanwaltskammer Frankfurt am Main, Oberlandesgericht Frankfurt am Main, Rechtspflege, Frankfurt am Main 2004 
19. Scheider K., Der deutsche Jurist als Bürokrat – Zur Beziehung zwischen der sozialen Role des deutschen Juristen und der Entwicklung der staatlichen Bürokratie, w: Kaupen W., Werle R.  (red.), Soziologische Probleme juristischer Berufe, Göttingen 1974 
20. Sekuła J. (red.), Idea etyczności globalnej, Siedlce 1999 
21. Sierocka B., Krytyka i dyskurs. O transcendentalno-pragmatycznym uprawomocnieniu krytyki filozoficznej, Kraków 2003 
22. Skuczyński P., Status etyki prawniczej, Warszawa 2010 
23. Skuczyński P., Tradycje etyki prawniczej a nowoczesne zawody prawnicze, w: Steczkowski P. (red.), Etyka deontologia prawo, Rzeszów 2008 
24. Sykuna S., Ralf Dreier – prawo rozumowe, w: Zajadło J. (red.), Przyszłość dziedzictwa. Robert Alexy, Ralf Dreier, Jürgen Habermas, Otfried Höffe, Arthur Kaufmann, Niklas Luhmann, Ota Weinberger: portrety filozofów prawa, Gdańsk 2008 
25. Szyszkowska M., Neokantyzm. Filozofia społeczna wraz z filozofią prawa natury o zmiennej treści, Warszawa 1970 
26. Wojciechowski B., Rozstrzyganie tzw. trudnych przypadków poprzez odwołanie się do odpowiedzialności moralnej, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2004/LXX 
    Czasopismo 
27. Zajadło J., Dziedzictwo przeszłości. Gustaw Radbruch: portret filozofa, prawnika, polityka i humanisty, Gdańsk 2007 
28. Zajadło J., Formuła Radbrucha. Filozofia prawa na granicy pozytywizmu prawniczego i prawa natury, Gdańsk 2001 
29. Zajadło J., Odpowiedzialność za mur. Procesy strzelców przy murze berlińskim, Gdańsk 2003 
30. Zajadło J., Wprowadzenie: rewolucja czy ewolucja w poglądach Gustawa Radbrucha?, w: Mochnaczewski P., Kociołek-Pęksa A. (red.), Dobre prawo, złe prawo – w kręgu myśli Gustawa Radbrucha, Warszawa 2009