Mgr Maciej Próchnicki
Uniwersytet Jagielloński
Abstrakt w języku polskim: Celem artykułu jest krytyczne scharakteryzowanie nowego, interdyscyplinarnego nurtu badań nad moralnością, określanego jako uniwersalna gramatyka moralna, oraz przedstawienie jego znaczenia dla nauk prawnych. Przedstawiciele tego programu badawczego, tacy jak John Mikhail i Marc Hauser powołują się na uczynioną przez Johna Rawlsa analogię lingwistyczną, tj. porównanie moralności do języka oraz propozycję badania jej w sposób podobny do paradygmatu językoznawstwa generatywnego Noama Chomsky’ego.
Zdaniem gramatyków moralnych moralność, podobnie jak język, osadza się na wrodzonych, uniwersalnych kompetencjach poznawczych, wspólnych wszystkim ludziom. Pewne świadectwa na rzecz tej tezy pochodzą z rozmaitych dyscyplin naukowych, takich jak psychologia rozwojowa, neurobiologia, antropologia, czy logika, jednak argumenty te są przez krytyków uważane za słabe i niekonkluzywne.
W artykule podjęto próbę oceny, na ile trafna i użyteczna może być analogia lingwistyczna, a także wytyczenia jej granic, m. in. poprzez przedstawienie kilku najistotniejszych elementów teorii N. Chomsky’ego i próby ich adaptacji dla systemów norm społecznych, takich jak moralność, czy prawo. Pierwszym argumentem, który zbliżać ma moralność do języka, jest tzw. niedostatek bodźca (poverty of the stimulus), opierający się na założeniu, że klasyczne mechanizmy uczenia się nie wyjaśniają fenomenu nabywania reguł językowych i moralnych. Wśród innych elementów teorii N. Chomsky’ego przetworzonych na potrzeby analizy moralności, odnaleźć można próbę scharakteryzowania moralności jako systemu zasad i parametrów (principles and parameters), podziału na moralność wewnętrzną i zewnętrzną oraz kompetencję i wykonanie, a także założenie, że istnieje wyspecjalizowany moduł umysłowy, odpowiedzialny za jej realizację.
Badania prowadzone w obrębie uniwersalnej gramatyki moralnej mogą mieć istotne znaczenie dla nauk prawnych. Po pierwsze, założenia przyjmowane przez ten nurt badawczy można postrzegać jako próbę konstrukcji nowoczesnej, znaturalizowanej teorii prawa natury, która ma oprzeć się na naukach empirycznych. Co więcej, celem badaczy jest jak najpełniejsze scharakteryzowanie takich pojęć, jak np. wina, czyn, zobowiązanie, czy szkoda, i w efekcie próbę ich schematyzacji w ramach rozwiniętej logiki deontycznej, a także ukazanie źródeł intuicji z nimi związanych poprzez badania dotyczące nie tylko ich podłoża biopsychologicznego, ale również antropologię prawa, czy komparatystykę prawniczą.
Słowa kluczowe: etyka, filozofia prawa, językoznawstwo generatywne, psychologia moralności, filozofia umysłu, kognitywistyka, Noam Chomsky
Język artykułu: polski
Data otrzymania: 02.10.2016
Data akceptacji: 28.11.2016
Opublikowano: Numer 1(14)/2017, s. 102-114.
Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 230