Dr hab. Christoph-Eric Mecke, prof. UZ
Uniwersytet Zielonogórski
Abstrakt w języku polskim: Artykuł porusza kwestię prawnego karania przestępstw, w szczególności przestępstw przeciwko życiu i wolności, które zostały popełnione w byłych państwach socjalistycznych Europy Środkowej i Wschodniej w imieniu państwa lub przynajmniej za jego milczącą zgodą. Kwestia ta jest omawiana w artykule z perspektywy teorii prawa i prawa porównawczego.
Po wyjaśnieniu pojęcia „zbrodni komunistycznych”, które w krajach takich jak Polska jest nawet pojęciem prawnym obowiązującego prawa, w pierwszej części artykułu przeanalizowano prawnoteoretyczne i prawnofilozoficzne problemy sankcji karnych za masowe naruszenia praw człowieka popełnione pod rządami prawa epoki socjalizmu. Jako prawnoteoretyczne bieguny w tym zakresie, przedstawiono stanowisko Gustawa Radbrucha z jego dwoma słynnymi formułami oraz stanowisko pozytywizmu prawnego Hansa Kelsena. Wskazuje, że w przypadku zbrodni komunistycznych można zastosować tylko pierwszą z dwóch formuł Radbrucha, „formułę niedopuszczalności”.
Perspektywa prawnoporównawcza jest przedmiotem drugiej części artykułu. Pokazuje ona, że spektrum prawa karnego dotyczącego przeszłości komunistycznej po 1989 r. waha się od stosunkowo systematycznego ścigania przynajmniej najpoważniejszych naruszeń praw człowieka, na przykład w przypadku zabójstw na dawnej wewnętrznej granicy Niemiec, do całkowitego zaniechania ścigania przez wymiar sprawiedliwości państw Europy Wschodniej, takich jak Rosja, Białoruś, Gruzja, Bułgaria czy Chorwacja. Tam, gdzie doszło do ścigania karnego, pojawiła się kwestia nie tylko przedawnienia, ale także zasady nulla poena sine lege. Zasada ta, która opiera się na rządach prawa, jest ważna nie tylko w odniesieniu do obowiązywania prawa ustawowego w czasach komunizmu, ale także w odniesieniu do różnych praktyk interpretacyjnych sądów w byłych państwach socjalistycznych [tłumaczenie – Redakcja].
Słowa kluczowe: ocena prawna zbrodni komunistycznych, postsocjalistyczne państwa Europy Środkowo-Wschodniej, pozytywizm prawny Kelsena, dwie formuły Radbrucha, rządy prawa, nulla poena sine lege
Język artykułu: angielski
Opublikowano: Numer 3(44)/2025, s. 138-155.
DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2025.3.138
Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 37
Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.