pozytywizm prawniczy

Epistemologia stosowania prawa a zasada demokratycznego państwa prawnego

Dr Tomasz Raburski

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Abstrakt w języku polskim: Artykuł analizuje epistemologię instytucjonalną procesu stosowania prawa w Polsce. Jest ona rozumiana jako zestaw cech, celów poznawczych, wartości, praktyk wpisanych w strukturę instytucjonalną. Analizowane są dwie podstawowe cechy tej epistemologii: pozytywistyczny model poznania oraz koncepcja prawdy. W artykule wskazuję jak te cechy zostały ukształtowane i dlaczego współcześnie należy uznać je za ograniczające. Argumentuję, że legitymacja procesów decyzyjnych opierających się na tych założeniach jest z punktu widzenia zasady demokratycznego państwa prawnego niezadowalająca, i dlatego cechy te powinny ewoluować w kierunku deliberatywnym.

Słowa kluczowe: stosowanie prawa, epistemologia prawa, prawda, pozytywizm prawniczy, neopozytywizm, demokracja deliberatywna

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 4(33)/2022, s. 39-51

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.4.39

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 206

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Refleksyjny pozytywizm prawniczy

Dr hab. Adam Dyrda

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Abstrakt w języku polskim: Argument sporów teoretycznych uznawany jest współcześnie za główne zagrożenie dla tradycyjnych sposobów pojmowania prawa przez praktyków i akademików, zresztą nie wyłącznie w paradygmacie pozytywistycznym. Argument ten wskazuje na głęboko sporny charakter dyskursu prawoznawczego. Obecnie jest to jeden z najczęściej dyskutowanych argumentów w ramach tzw. prawoznawstwa ogólnego. W niniejszym artykule podążam za ideą S. Shapiro, że pozytywiści powinni uznać siłę tego argumentu. Rekonstruuję krótko argument i dyskutuję trzy nowe podejścia pozytywistyczne, które akomodują spory teoretyczne jako centralne zjawisko w prawoznawstwie. Argumentuję, że główną cechą wspólną dyskutowanych ujęć pozytywistycznych jest przynajmniej milcząca akceptacja holistycznej i metafilozoficznej metodologii, dzięki której spory teoretyczne mogą zostać systematycznie i pojęciowo wpisane w pejzaż prawno-instytucjonalny. Ten holistyczny zwrot nie jest zaskakujący, bowiem metodologia Dworkina jest także zasadniczo holistyczna. Na końcu wskazuję powody, dla których holistycznie podrasowany pozytywizm prawniczy – będący już bardzo bliskim krewnym realizmu prawniczego – jest lepszą „refleksyjną” teorią prawa niż teoria Dworkina.

Słowa kluczowe: pozytywizm prawniczy, refleksyjna metodologia, holistyczny pragmatyzm, teoria prawa jako planu, krytyczny pozytywizm prawniczy, instytucjonalna teoria prawa

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(32)/2022, s. 34-48

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.3.34

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 288

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Granice sporów interpretacyjnych w prawoznawstwie

Dr hab. Adam Dyrda, prof. dr hab. Tomasz Gizbert-Studnicki

Uniwersytet Jagielloński

Abstrakt w języku polskim: Czy wykładnia prawa ma granice? Czy granice te są konwencjonalnie ustalone? Co sprawia, że dane „racje prawne”, postulowane przez kreślone normatywne teorie wykładni, są dopuszczalne w dyskursie prawnym, nawet jeżeli są nietrafne? W artykule argumentujemy, że pojęcie granic interpretacji prawa powiązane jest z ogólnym pojęciem granic prawa. Wskazujemy na zakres tzw. „interpretacyjnych sporów teoretycznych” dyskutowanych m.in. na gruncie pewnych wysublimowanych, „instytucjonalnych” wersji współczesnego pozytywizmu prawniczego. Granice interpretacyjne nie mają jednak wyłącznie charakteru granic „instytucjonalnych”. W naszym przekonaniu, granice te są także ogólnie wyznaczone przez truistyczne, powszechnie przyjęte przekonania na temat prawa i interpretacji.

Słowa kluczowe: metodologia interpretacyjna, granice wykładni prawa, pozytywizm prawniczy, reguły wykładni drugiego stopnia, normatywne teorie wykładni prawa

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 2(23)/2020, s. 19-34.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2020.2.19

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 601

O możliwych zastosowaniach myśli Paula Ricoeura w teorii prawa

Dr Marcin Pieniążek

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

Abstrakt w języku angielskim: The paradigm of legal positivism, historically the most important attempt at turning law into science, has been subject to thorough criticism in past decades. The criticism has concerned the most important features of legal positivism, and especially the assumption of separation of law and morality, the dogma of statue being the only source of law, and the linguistic methods of interpreting legal texts. With a crisis of the positive paradigms, the demand for new, humanistic grounds for analysing philosophical and legal questions is intensifying. This is the reason for this article’s attempt to point to the application of Paul Ricoeur’s achievements to the key questions of the philosophy of law. It must be emphasised that his works, and especially Soimême comme un autre, may serve as a foundation for a philosophy of law rejecting the problematic claims about the dualism of being and obligation, the distinction of descriptive and prescriptive languages, and also the separation of law and morality. Thanks to this, the legal topos pacta sunt servanda (agreements must be kept) finds a reinforcement in the ontology of the subject applying law and can be understood as an ethically significant pattern of identity of the self. Equally fruitful seems the possibility of combining the questions of the ontology of the subject applying law with the question of a legal text and its interpretation. The assumption of Ricoeur’s perspective leads to a reduction in the distance between the legal text and its addressee, emphasised by the critics of legal positivism. This rapprochement becomes possible thanks to the connection of the question of the narrative that a legal text is with the question of narrativisation of the subject (i.e. the interpreter of a legal text), being itself in the ipse sense, i.e. applying the law.

Słowa kluczowe: Paul Ricoeur, pozytywizm prawniczy, wykładnia prawa

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 1(10)/2015, s. 79-88

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2015.1.79

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 361

Prequel do Hartowskiego Postscriptum – brakujące ogniwo w debacie Harta z Dworkinem

Dr hab. Andrzej Grabowski

Uniwersytet Jagielloński

Abstrakt w języku angielskim: In his translator’s note to the H.L.A Hart’s paper New Challenge to Legal Positivism, Andrzej Grabowski describes the historical details of Hart’s Madrid lecture and the changes of the original Spanish text, introduced in the translation. He argues that Hart’s paper can be regarded as the prequel to the ‘Postscript’ from 1994, since the lecture deals with the criticism of Dworkin against the Hartian version of legal positivism and some important parts of them (from Section II) were in extenso included in the ‘Postscript’. The translator also emphasises the importance of Hart’s lecture as a text-source of information, which can be used in the contemporary debate on the inclusive legal positivism and for the critical reconstruction of Hart’s theoretical position.

Słowa kluczowe: Herbert L. A. Hart, Ronald Dworkin, pozytywizm prawniczy, debata Harta z Dworkinem

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 2(9)/2014, s. 21-25

Ściągnij plik: Download

Liczba ściągnięć: 224

Nowe wyzwanie dla pozytywizmu prawniczego

Prof. Herbert L.A. Hart

Uniwersytet Oksfordzki

Abstrakt w języku angielskim: In his lecture, delivered at the Department of the Philosophy of Law of the Autonomous University of Madrid on 29 October 1979, H.L.A. Hart directly responds to Ronald Dworkin’s attack on Legal Positivism, launched in Taking Rights Seriously. In the Sections I–II, Hart explicates his version of Legal Positivism by means of three central positivist theses: the Thesis of the Conceptual Separation of Law and Morals, the Thesis of the Social Sources of Law, and the Thesis of Judicial Discretion. Next, in Section III, he discusses Dworkin’s fundamental objections against the positivist theory of judicial discretion and claims that none of them seem convincing. Finally, in Sections IV–V, Hart analyses a new, herculean theory of adjudication, proposed by Dworkin as a „middle way theory” between the classic theories of Natural Law and Legal Positivism. In his answer to the criticism of the positivist Rule of Recognition, Hart claims that there is no reason why this rule, in certain jurisdictions, would not predict the use of the herculean procedure among the criteria that it provides for the identification of the law. He also states that the use of the herculean method of adjudication is unacceptable for the lawyers and that an impracticable character of this method is easy to demonstrate by referring to the case of the wicked legal systems, in which the principles underlying the law are morally bad. Thus, Hart concludes that instead of a sound vía media between Natural Law and Legal Positivism, the theory of Dworkin seems to offer the confusion of them.

Słowa kluczowe: pozytywizm prawniczy, “herkulesowska” metoda orzekania, trzy tezy pozytywistyczne

Język artykułu: polski
Tłumaczenie: Andrzej Grabowski

Opublikowano: Numer 2(9)/2014, s. 5-20

Ściągnij plik: Download

Liczba ściągnięć: 295

Sedno idei pozytywizmu prawniczego

Prof. dr Stanley L. Paulson

Uniwersytet Waszyngtona w St. Louis

Abstrakt w języku angielskim: Much in recent discussions on legal positivism suggests that the controversy surrounding the notion turns on the distinction between inclusive and exclusive legal positivism. As a point of departure in distinguishing them, the separation principle is helpful. The separation principle counts as the contradictory of the morality principle, according to which there is “necessary overlap” between the law and morality. What the legal positivist’s denial of the morality principle comes to can be refined, we are told, by appealing to the distinction between inclusive and exclusive legal positivism. One can acquire a broader perspective by opening up the field in order to cover not only inclusive and exclusive legal positivism but also non-positivism, represented by the defence of the morality principle, that is the view that there is necessary overlap between the law and morality. Say what you will about inclusive versus exclusive legal positivism – some defend the distinction, others dismiss inclusive legal positivism as a non-starter. In any case, I want to argue that a far more fundamental distinction within the positivist camp lies elsewhere. The distinction I have in mind is that between legal positivism qua naturalism (J. Austin) and legal positivism without naturalism (H. Kelsen). For reasons institutional in nature, legal positivism has largely been discussed in a vacuum, there is a standing presumption to the effect that there are ties between legal positivism and ‘positivism writ large’ in the greater philosophical tradition – or, as it would be put in present-day philosophical circles, ties between legal positivism and naturalism.

Słowa kluczowe: pozytywizm prawniczy, Hans Kelsen, teza o rozdziale, naturalizm, normatywizm

Język artykułu: polski
Tłumaczenie: Marcin Romanowicz

Opublikowano: Numer 2(15)/2012, s. 20-35.

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 272

Prawne bazy danych i ich funkcje w procesie wykładni i stosowania prawa

Dr Wiesław Staśkiewicz, Prof. dr hab. Tomasz Stawecki

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Artykuł podejmuje zagadnienie wpływu szeroko rozpowszechnionej praktyki korzystania z prawniczych baz danych w polskiej praktyce sądowej. Niezależnie od niezaprzeczalnie pozytywnych efektów rozwoju cywilizacji elektronicznej, w tekście rozważane są negatywne skutki korzystania z baz danych. Wynika to z konfliktu między możliwościami oferowanymi przez najnowszą technologię w postaci łatwego dostępu do tekstów prawnych, komentarzy i tysięcy wyroków sądowych – a wyjątkowym doświadczeniem historycznym judykatury w byłym państwie komunistycznym, metodami wykładni prawa opartymi na pozytywizmie prawniczym oraz dominacją sylogistycznego modelu stosowania prawa. Wszystko to powoduje dysfunkcyjność prawniczych baz danych. Powstaje rodzaj „hybrydowej wykładni prawa”, będącej z jednej strony kombinacją spuścizny, skutków transformacji gospodarki i systemu, a także nowych reguł prawa, z drugiej zaś strony ideologii związanej decyzji sądowej. Natura “hybrydowej wykładni prawa” przejawia się w niezliczonej liczbie cytowanych orzeczeń sądowych i komentarzy dostępnych w bazach danych, przy braku szerszego teoretycznego namysłu. W braku argumentów powoływanie się na orzeczenie staje się podstawą dla rozstrzygnięcia sprawy. Pytanie, czy możliwości oferowane przez elektroniczne bazy danych spowodują, że tego rodzaju wykładnia przerodzi się w nową formę retoryki prawnej, czy też pozostanie jedynie środkiem adaptacji dyskrecjonalnej władzy sędziowskiej do doktryny pozytywistycznej, a tym samym sofizmatem z okresu transformacji, pozostaje otwarte.

Słowa kluczowe: prawne bazy danych, wykładnia prawa, hybrydowa wykładnia prawa, pozytywizm prawniczy, sylogistyczny model stosowania prawa

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 1(4)/2012, s. 84-105.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2012.1.84

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 392

Argument „semantycznego ukąszenia” a teoria prawa Jerzego Wróblewskiego

Mgr Adam Dyrda

Uniwersytet Jagielloński

Abstrakt w języku polskim: Ronald Dworkin krytykował niegdyś pozytywistyczne teorie prawa wskazując, że są one „ukąszone semantycznie”. Argumentował, że filozofia prawa, będąca „cichym prologiem dla każdego rozstrzygnięcia prawnego”, nie może sprowadzać się jedynie do semantycznego przedstawienia znaczenia słowa „prawo”. W artykule została przedstawiona argumentacja Dworkina (obejmująca wpływową krytykę koncepcji Herberta Harta) wraz z analizą pozwalającą odpowiedzieć na pytanie, czy teoria prawa Jerzego Wróblewskiego (w swojej warstwie deskrypcyjnej podobna do teorii Herberta Harta) jest „semantycznie ukąszona”. Analiza ta odwołuje się do wypracowanej przez Jerzego Wróblewskiego koncepcji racjonalnego stosowania prawa. Odpowiedź – zgodna zresztą z argumentacją miękkich pozytywistów, takich jak Herbert Hart czy Jules Coleman – opera się na przyjęciu, że nawet jeśli argument Dworkina jest istotny, to nadal nie dotyczy miękkiego pozytywizmu. Problem, czy określona teoria jest „ukąszona semantycznie” może być właściwie sprowadzony do wątpliwości dotyczącej doboru trafnej metodologicznie teorii prawa i relacji takiej teorii do interpretacyjnej jurysprudencji Ronalda Dworkina. W końcu argumentuje się, że teoria Jerzego Wróblewskiego może być traktowana jako metateoria, która w procesie stosowania prawa skutecznie odpowiada na Dworkinowski argument ze sporów teoretycznych dotyczących podstaw prawa.

Słowa kluczowe: Ronald Dworkin, Herbert Hart, Jerzy Wróblewski, semantyczne ukąszenie, pozytywizm prawniczy, racjonalne stosowanie prawa

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(1)/2010, s. 39-47.

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 173

Bibliografia:

Coleman J. (red.), Hart’s Postscript: Essays on the Postscript to the Concept of Law, Oxford 2001.
Coleman J., Methodology, w: Coleman J., Shapiro S. (red.), The Oxford Handbook of Jurisprudence and Philosophy of Law, Oxford 2002.
Coleman J., The Practice of Principle: In Defence of a Pragmatist Approach to Legal Theory, Oxford 2001.
Coleman J., Shapiro S. (red.), The Oxford Handbook of Jurisprudence and Philosophy of Law, Oxford 2002.
Davidson D., Preface, w: LePore E., McLaughlin B.P., Actions and Events. Perspectives on the Philosophy of Donald Davidson, Oxford 1985.
Dworkin R., Imperium prawa, Warszawa 2006.
Gizbert-Studnicki T., Zasady i reguły prawne, „Państwo i Prawo” 1988/3.
Hart H.L.A., Definition and Theory in Jurisprudence, Oxford 1953.
Hart H.L.A., Pojęcie prawa, Warszawa 1998.
LePore E., McLaughlin B.P., Actions and Events. Perspectives on the Philosophy of Donald Davidson, Oxford 1985.
MacCormick N., Legal Reasoning and Legal Theory, Oxford 1978.
Raz J., Two Views of the Nature of the Theory of Law: A Partial Comparison, w: Coleman J. (red.), Hart’s Postscript: Essays on the Postscript to the Concept of Law, Oxford 2001.
Shapiro S., What is Law? (And Why Should We Care?), 1st Conference On Philosophy And Law Neutrality And Theory Of Law, Girona, 20-22.05.2010
Wróblewski J., Ronald Dworkin Law’s Empire, „Państwo i Prawo” 1988/3.
Wróblewski J., Rozumienie prawa i jego wykładnia, Wrocław 1990.
Wróblewski J., Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1972.
Wróblewski J., Zagadnienia teorii wykładni prawa ludowego, Warszawa 1959.
Zabala S., The hermeneutic nature of analytic philosophy: a study of Ernst Tugendhat, New York 2008.
Zirk-Sadowski M., Wprowadzenie, w: Dworkin R., Imperium prawa, Warszawa 2006.