sprawiedliwość

Analiza rozłożenia praw i obowiązków we wspólnotach w świetle złożonej korelacji kompensującej

Dr hab. Andrzej Stoiński

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Abstrakt w języku polskim: W tekście badany jest rozkład uprawnień i obowiązków sprawiedliwości u podmiotów nierównorzędnych w ich wzajemnych relacjach we wspólnotach. Analizy prowadzone są w perspektywie złożonej korelacji kompensującej będącej dikaiologiczną modyfikacją Hohfeldiańskiego modelu korelacji prawnych. Pierwsza teza artykułu głosi, że koniecznym warunkiem sprawiedliwości, w relacjach we wspólnotach, będzie ułożenie praw i obowiązków podmiotów zgodne ze schematem korelacji kompensującej. Teza druga mówi, że zwiększeniu welfarystycznych praw pozytywnych niektórych obywateli towarzyszy wzrost praw rządu. Propozycje te skonfrontowano z obrazem uprawnień i obowiązków we wspólnocie rodzinnej i politycznej. U podmiotów w stosunkach rodzinnych oraz w niektórych relacjach we wspólnocie politycznej można dostrzec równoważenie się przypisanych im praw i obowiązków. Są jednak także takie interakcje, w których dochodzi do podwojenia obowiązków u jednych podmiotów i uprawnień u innych, a zatem nie odnajdziemy w nich schematu właściwego dla złożonej korelacji kompensującej. W takich przypadkach mamy więc do czynienia z niedostatkami w sferze sprawiedliwości.

Słowa kluczowe: sprawiedliwość, prawa, obowiązki, wspólnota, Hohfeld, złożona korelacja kompensująca

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(38)/2024, s. 71-82

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2024.1.71

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 99

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Ewolucyjna koncepcja prawa Friedricha A. Hayeka – założenia podstawowe i aktualność

Jakub AUGUSTYNIAK

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Celem artykułu jest zaprezentowanie koncepcji prawnofilozoficznej zaproponowanej przez F.A. Hayeka w Prawie, legislacji i wolności. Zostaje ona następnie porównana z teorią prawa G. Radbrucha, przede wszystkim pod względem zasadniczych różnic między reprezentowanymi przez obu myślicieli ideologiami (tj. liberalizm i socjalizm). Teoria austriackiego filozofa zostaje zidentyfikowana jako propozycja tzw. trzeciej drogi, próbująca wykazać brak antagonizmu pomiędzy pozytywizmem a prawnonaturalizmem. Teza ta wynika faktu, że myśl F.A. Hayeka bazuje na dychotomii dwóch źródeł prawa w postaci ustalonej praktyki społecznej następczo usankcjonowanej przez suwerena określanej nomos oraz thesis w postaci aktów prawnych uchwalanych przez kompetentne organy. Pierwsze z nich skorelowane są z szeroko rozumianym prawem prywatnym, które wyłoniło się w głównej mierze z działalności pojedynczych członków społeczeństwa. Drugie powinno stanowić wyłącznie normy umożliwiające funkcjonowanie państwa oraz zabezpieczenie nomos.

Słowa kluczowe: Nomos, thesis, filozofia, prawo, sprawiedliwość, społeczeństwo

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 4(37)/2023, s. 5-14.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2023.4.5

Ściągnij plik: Download Liczba ściągnięć: 212

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Call for Papers: Pomiędzy teorią prawa a ideologią – 28.02.2023 r.

Wszystkich zainteresowanych zapraszamy do nadsyłania artykułów do numeru tematycznego „Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej” zatytułowanego „Pomiędzy teorią prawa a ideologią”. Numer zostanie wydany z okazji setnej rocznicy urodzin Profesora Józefa Nowackiego (21.07.1923-14.08.2005) oraz 20 lat od wydania zbioru pt. „Studia z teorii prawa”, zawierającego najważniejsze artykuły jego autorstwa. Jest to znakomita okazja, aby ponownie podjąć problemy, które były przezeń poruszane, a dotyczą najważniejszych zagadnień współczesnej teorii prawa, m.in. klauzul generalnych, luk w prawie, wnioskowania per analogiam, pojmowania domniemań prawnych, charakterystyki państwa prawa czy akceptowanych formuł sprawiedliwości. W przypadku analizy każdego z tych problemów charakterystyczne jest zainteresowanie Autora założeniami wartościującymi stojącymi za twierdzeniami o prawie. Wydanie numeru tematycznego będzie stanowić okazję do ponownego sięgnięcia do tych zagadnień i poddania ich badaniom z perspektywy aktualnego stanu wiedzy teoretycznoprawnej, uwzględniającego najnowsze prace.

Ponieważ Profesor nigdy nie był zwolennikiem obchodów wspominkowych, podkreślamy, że proponowany numer nie ma mieć charakteru historycznego, czy zbioru wspomnień, a tym bardziej stanowić swoistej „laurki” dla Józefa Nowackiego – planujemy, aby artykuły miały charakter krytyczny, uwzględniający aktualną perspektywę teoretycznoprawną. Wydanie numeru tematycznego będzie służyło realizacji trzech celów. Po pierwsze, pragniemy zadać pytanie: czy problemy, które w tamtym czasie były podejmowane przez Józefa Nowackiego, także obecnie są atrakcyjne dla teorii i filozofii prawa? Czy da się powiedzieć w tej mierze „coś nowego”, czy może jest to już zamknięty rozdział? Po drugie, wydaje nam się, że fakt, iż minęła już niemal ćwierć XXI w., skłania do tego, aby w sposób bardziej wnikliwy, także krytyczny, przyjrzeć się poglądom sformułowanym w polskiej teorii prawa w poprzednim stuleciu, które powszechnie jest uznawane za okres wyjątkowego rozkwitu badań teoretycznoprawnych. Po trzecie, chcielibyśmy przypomnieć dorobek Józefa Nowackiego, który zwłaszcza w gronie młodszych badaczy może być zapomniany, bądź nawet nieznany.

Propozycje artykułów należy przesyłać na adres redakcji (archiwum@ivr.org.pl) do 28 lutego 2023 r. Objętość tekstu nie powinna przekraczać 45.000 znaków ze spacjami i przypisami. Teksty powinny być przygotowane według standardów redakcyjnych stosowanych w „Archiwum”, dostępnych pod adresem http://archiwum.ivr.org.pl/wytyczne-dla-autorow/. Do tekstu załączyć należy formularz i oświadczenie autorskie. Tom zostanie opublikowany pod redakcją dr. hab. Sławomira Tkacza, prof. UŚ planowo w 2023 roku. Dalszych informacji udziela redaktor tomu: slawomir.tkacz@us.edu.pl.

Przesłane teksty będą poddane procedurze recenzyjnej zgodnie z zasadami przyjętymi przez Redakcję (wstępnym warunkiem opublikowania artykułu jest uzyskanie dwóch pozytywnych recenzji). Gdyby zainteresowanie przekroczyło ramy objętościowe numeru tematycznego, redaktorzy dokonają wyboru artykułów, które zostaną w nim opublikowane. Pozostałe pozytywnie ocenione przez recenzentów artykuły będą mogły zostać opublikowane w kolejnych numerach czasopisma.

Na koniec, informujemy, że podjęliśmy wstępne rozmowy, aby po opublikowaniu numeru, zorganizować w Katowicach jednodniową ogólnopolską konferencję poświęconą poglądom Józefa Nowackiego, w trakcie której będziemy prosili Autorów opublikowanych artykułów o wygłoszenie referatów, celem poddania ich pod dyskusję. Mamy nadzieję, że ziszczą się nasze marzenia o kolejnym spotkaniu w Katowicach.

Wyrażając nadzieję na przychylne odniesienie się do naszej propozycji, zapraszamy Państwa do przesyłania tekstów.

Dr hab. Sławomir Tkacz, prof. UŚ

O pojęciu antynomii idei prawa Gustawa Radbrucha

Bartosz Szyler

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Celem artykułu jest analiza pojęcia antynomii idei prawa, które stanowi element siatki pojęciowej filozofii Gustawa Radbrucha. W pierwszej części artykułu analizuję najbardziej szczegółową eksplikację tego pojęcia, którą G. Radbruch zawarł we fragmencie Filozofii Prawa. Wskazuję jakie elementy składają się zdaniem G. Radbrucha na ideę prawa oraz jakie są jego zdaniem źródła ich antynomiczności. Drugą część artykułu poświęcam na ogólną rekonstrukcję pojęcia antynomii poprzez odwołanie do wykorzystanie tego pojęcia w historii filozofii i logiki, a szczególności do jednego z najważniejszych filozoficznych zastosowań antynomii w Krytyce czystego rozumu Immanuela Kanta. Przeprowadzona analiza pozwala na dostrzeżenie specyfiki pojęcia antynomii, którym posługuje się G. Radbruch i dostrzeżenie jego odmienności w porównaniu do antynomii kantowskich. Spojrzenie na antynomie idei prawa z szerszej perspektywy filozoficznej pozwala na krytykę niedoskonałości siatki pojęciowej przyjmowanej przez G. Radbrucha i niezależne od dotychczas występujących w literaturze uzasadnienie ich reinterpretacji.

Słowa kluczowe: Radbruch, Kant, filozofia prawa, antynomie, sprawiedliwość

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 4(29)/2021, s. 82-90

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.4.82

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 485

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Między sprawiedliwością a miłosierdziem. Porównanie amerykańskiej i rosyjskiej wersji Dwunastu gniewnych ludzi

Dr Paweł Jabłoński

Uniwersytet Wrocławski

Abstrakt w języku polskim: Celem artykułu jest tematyzacja dwóch różnych typów postaw wobec prawa – które w nawiązaniu do M.J. Siemka i L.L. Fullera określam mianem „wschodniej” i „zachodniej”. Zadanie to realizowane jest przez porównawczą interpretację dwóch znanych filmów – tj. Dwunastu gniewnych ludzi (reż. S. Lumet, USA 1957) oraz rosyjski wersji obrazu Lumeta – 12 (reż. N. Michałkow, 2007). Staram się pokazać, że jakkolwiek dzieła te przedstawiają podobne historie, to zachodzą między nimi istotne różnice dotyczące sposobu postrzegania prawa. W wersji amerykańskiej prawo jest systemem mechanizmów, które realnie działają i które traktowane są poważnie. W wersji rosyjskiej prawo stanowi w dużym stopniu coś pozornego, co w rzeczywistości musi być zastąpione przez etykę.

Słowa kluczowe: prawo, szacunek dla prawa, etyka, „Zachód”, „Wschód”, sprawiedliwość, miłosierdzie

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(26)/2021, s. 45-61.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.1.45

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 379

Aitia – wina arystotelesowska. Zagadnienia definicyjne. Część II

Dr Waldemar Gontarski

Europejska Wyższa Szkoła Prawa i Administracji

Abstrakt w języku angielskim: When engaging in polemics with Pythagoras, Aristotle observed that the retributive function of punishment, as distinguished from the preventative one, does not involve revenge understood as material retaliation (i.e. suffering for suffering, meaning retaliation proportional to the damage suffered). It does not encompass a simple reciprocity, such as suffering in turn (ἀντιπάσχω), but instead shall be considered as a just reciprocity, meaning doing in return (ἀντιποιέω), whereby the degree of mental contribution is taken into account. The classical theory of responsibility, at least under the meaning assigned to it by Aristotle, considers human responsibility by means of reference to mental capabilities of the actor in respect to a particular harmful action. An action involving human guilt is consequently contrasted with an accidentally caused action. In the works of Stagirite the mental attitude of the actor towards his action distinguishes human causation from the accidental one and from the forced one. Pythagoras, on the other hand, discussed material retaliation, meaning objective responsibility. At the same time, the author of Nicomachean Ethics had already experienced the system of subjective responsibility based on the concept of knowingly caused damage as opposed to the system of objective responsibility involving the objective causal relationship between the actor’s behavior and the resulting damage). Aristotle has extended the concept of subjective responsibility to cover both knowingly caused damage (intentional fault) and unintentional fault, whereby the damage is directly caused by the negligent conduct of the actor, meaning the failure of the latter to observe required objective and abstract standards. The mental component and the related subjectivization involve the actor possessing required intellectual capabilities, but not using them in a way as to observe the aforementioned imposed standards. Nonetheless, the potential mental component is itself not sufficient to establish guilt. Otherwise, all the people (apart from those lacking capacity at all) shall be declared guilty regardless of the fact that the damage was caused by them accidentally.

Słowa kluczowe: Arystoteles, triada przyczyn, triada skutków, sprawiedliwość

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(6)/2013, s. 68-92.

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 233

Aitia – wina arystotelesowska. Zagadnienia definicyjne. Część I

Dr Waldemar Gontarski

Europejska Wyższa Szkoła Prawa i Administracji

Abstrakt w języku angielskim: When engaging in polemics with Pythagoras, Aristotle observed that the retributive function of punishment, as distinguished from the preventative one, does not involve revenge understood as material retaliation (i.e. suffering for suffering, meaning retaliation proportional to the damage suffered). It does not encompass a simple reciprocity, such as suffering in turn (ἀντιπάσχω), but instead shall be considered as a just reciprocity, meaning doing in return (ἀντιποιέω), whereby the degree of mental contribution is taken into account. The classical theory of responsibility, at least under the meaning assigned to it by Aristotle, considers human responsibility by means of reference to the mental capabilities of the actor in respect to the particular harmful action. An action involving human guilt is consequently contrasted with an accidentally caused action. In the works of Stagirite the mental attitude of the actor towards his action distinguishes human causation from the accidental one and from the forced one. Pythagoras, on the other hand, discussed material retaliation, meaning objective responsibility. At the same time, the author of Nicomachean Ethics had already experienced the system of subjective responsibility based on the concept of knowingly caused damage as opposed to the system of objective responsibility involving the objective causal relationship between actor’s behavior and the resulting damage. Aristotle has extended the concept of subjective responsibility to cover both knowingly caused damage (intentional fault) and unintentional fault, whereby the damage is directly caused by the negligent conduct of the actor, meaning the failure of the latter to observe required objective and abstract standards. The mental component and related to it subjectivization involve the actor possessing required intellectual capabilities, but not using them in a way as to observe the aforementioned imposed standards. Nonetheless, the potential mental component is itself not sufficient to establish guilt. Otherwise, all the people (apart from those lacking capacity at all) shall be declared guilty regardless of the fact that the damage was caused by them accidentally.

Słowa kluczowe: Arystoteles, triada przyczyn, triada skutków, sprawiedliwość

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 2(15)/2012, s. 51-66.

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 222