prawo

Information Civilization and the Law: Significance of Limiting Factors. Introductory Insights

Dr Paweł Kłos

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Abstrakt w języku polskim: Artykuł jest próbą konceptualizacji pojęcia społeczeństwa informacyjnego oraz prawa, jako czynnika limitującego jego działanie. Społeczeństwo informacyjne nie ma granic, terytorium a próbą jego uchwycenia jest spojrzenie funkcjonalne. Jednocześnie autor pracy będąc przedstawicielem nauk prawnych widzi możliwości normatywnej reakcji na zmiany w rzeczywistości. Jest to wynikiem powinnościowej postaci prawa, gdzie uzyskujemy narzędzie pozwalające nam zarządzać oraz projektować nowe rozwiązania, reagując tym samym na działanie i kształtując przyszłość społeczeństwa informacyjnego. W celu dokładnego rozpoznania problemu naukowego niezbędna jest ściszlejsza zewnętrzna integracja nauk prawnych, która może doprowadzić do zrekonstruowania i odkrycia zależności współczesnego świata.

Słowa kluczowe: Cywilizacja informacyjna, społeczeństwo informacyjne, prawo, logika, komunikacja.

Język artykułu: angielski.

Opublikowano: nr 1(42)/2025, s. 23-39.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2025.1.23

Ściągnij plik: Download

Liczba ściągnięć: 49

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Zarys konstytucjonalizmu populistycznego

Mgr Jakub HUDSKÝ

Uniwersytet Wrocławski

Abstrakt w języku polskim: Celem artykułu jest przedstawienie założeń konstytucjonalizmu populistycznego wobec niegasnącego poparcia dla ugrupowań populistycznych i związanych z nimi przekonań, skutkującego nieodwracalnymi zmianami w postrzeganiu demokratycznej rzeczywistości. Punktem wyjścia jest próba uchwycenia istoty zjawiska populizmu i opisania jego elementarnych cech. Populizm często definiuje się w opozycji do myśli liberalnej i jest analizowany w dwóch płaszczyznach – ideologicznej i pragmatycznej. Analiza obu wspomnianych elementów pozwala na wskazanie politycznego konceptu demokracji populistycznej, którego zrealizowanie stanowi cel populistów dochodzących do władzy. Założenia demokracji populistycznej opierają się na urzeczywistnieniu nieskrępowanej i aktualnej woli ludu; koncepcja ta jednocześnie postrzega rzeczywistość w agonistyczny sposób – zdaje ona sobie sprawię z koniecznej polityczności wszystkich elementów przestrzeni publicznej, która stanowi arenę dla nieustannie ścierających się przeciwstawnych interesów. Powyższe tezy tworzą perspektywę, przez którą należy analizować konstytucjonalizm populistyczny. Nie ulega wątpliwości, że jego punktem wyjścia będzie realizacja populistycznych przekonań i założeń demokracji populistycznej. Populistyczny dyskurs konstytucjonalny w dążeniu do urzeczywistnienia woli ludu nie odrzuca jednak dotychczas obowiązujących instytucji liberalnych. Przeciwnie, korzysta z dotychczasowego dorobku konstytucjonalizmu i dąży do jego przekształcenia w taki sposób, aby – przynajmniej w założeniach – wola ludu mogła zostać realizowana w możliwie nieograniczony sposób. Końcowa część rozważań dotyczy podejścia populizmu do władzy konstytuującej, tj. władzy, która umożliwia tworzenie i zmianę konstytucji. Mogłoby się wydawać, że „zalegalizowanie” władzy konstytuującej (np. w postaci mandatu imperatywnego lub referendów powszechnych) doprowadzi do poszerzenia władzy ludu, populiści jednak zdają się nie podzielać tego stanowiska. Zwracają oni bowiem uwagę, że ustanowienie procedury, która umożliwia dodatkowe wyrażanie woli obywateli w istocie krępuje ich ruchy. Formalne ograniczenia (np. minimalna wymagana ilość podpisów) może bowiem często niweczyć ludową inicjatywę.

Słowa kluczowe: konstytucjonalizm populistyczny, populizm, prawo, illiberalizm, władza konstytuująca

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 4(37)/2023, s. 40-53.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2023.4.40

Ściągnij plik: Download Liczba ściągnięć: 172

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Ewolucyjna koncepcja prawa Friedricha A. Hayeka – założenia podstawowe i aktualność

Jakub AUGUSTYNIAK

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Celem artykułu jest zaprezentowanie koncepcji prawnofilozoficznej zaproponowanej przez F.A. Hayeka w Prawie, legislacji i wolności. Zostaje ona następnie porównana z teorią prawa G. Radbrucha, przede wszystkim pod względem zasadniczych różnic między reprezentowanymi przez obu myślicieli ideologiami (tj. liberalizm i socjalizm). Teoria austriackiego filozofa zostaje zidentyfikowana jako propozycja tzw. trzeciej drogi, próbująca wykazać brak antagonizmu pomiędzy pozytywizmem a prawnonaturalizmem. Teza ta wynika faktu, że myśl F.A. Hayeka bazuje na dychotomii dwóch źródeł prawa w postaci ustalonej praktyki społecznej następczo usankcjonowanej przez suwerena określanej nomos oraz thesis w postaci aktów prawnych uchwalanych przez kompetentne organy. Pierwsze z nich skorelowane są z szeroko rozumianym prawem prywatnym, które wyłoniło się w głównej mierze z działalności pojedynczych członków społeczeństwa. Drugie powinno stanowić wyłącznie normy umożliwiające funkcjonowanie państwa oraz zabezpieczenie nomos.

Słowa kluczowe: Nomos, thesis, filozofia, prawo, sprawiedliwość, społeczeństwo

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 4(37)/2023, s. 5-14.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2023.4.5

Ściągnij plik: Download Liczba ściągnięć: 233

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Ideał naukowości prawoznawstwa. Józef Nowacki przeciw ideologizacji twierdzeń prawniczych

Prof. dr hab. Tomasz PIETRZYKOWSKI

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Abstrakt w języku polskim: Jednym z najbardziej oryginalnych i interesujących aspektów twórczości naukowej Józefa Nowackiego był założenia metodologiczne jego badań teoretycznoprawnych. Niezwykle rygorystyczne rozumienie naukowości twierdzeń prawniczych daje się zrekonstruować na podstawie jego prac poświęconych różnorodnym problemom prawniczym – w tym pojęciu normy prawnej, klauzuli generalnej, przepisów dyspozytywnych, zasad prawnych czy praktyki stosowania konstytucyjnego pojęcia państwa prawnego. Bezwzględne dążenie do ujawniania i eliminacji z rozważań naukowych wszelkich sądów wartościujących służyło obronie teorii prawa przed wpływami politycznych ideologii i subiektywnego wishful thinking udającego twierdzenie naukowe. Pod tymi względami nie tylko miała ona, ale wciąż zachowuje ogromną wartość. Jednocześnie nasuwa wiele wątpliwości i pytań pozostających w centrum metodologicznej dyskusji prawoznawstwa.

Słowa kluczowe: prawo, metodologia, wartościowanie, teoria prawa, nauka

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 3(36)/2023, s. 22-33.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2023.3.22

Ściągnij plik: Download Liczba ściągnięć: 173

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Teatr a partycypacja – co dobrego może wnieść „teatralność” dla zaangażowania obywatelskiego?

Bartłomiej Bodziński-Guzik

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Abstrakt w języku polskim: Poniższy artykuł poświęcony jest pojęciu partycypacji publicznej, analizowanemu z perspektywy teatralnej. Głównym punktem odniesienia dla rozważań jest koncepcja Teatru Legislacyjnego A. Boal’a, zgodnie z którą teatr może służyć do tworzenia propozycji ustaw, wnosząc dodatkową wartość do procesu partycypacji; artykuł ten ma jednak na celu skupienie się na teatrze w szerokim ujęciu. Artykuł skupia się na relacjach pomiędzy teatrem i różnymi istotnymi przejawami aktywności społecznej, aby określić i zaprezentować potencjalne korzyści z wykorzystania teatru w procesie partycypacji. Celem tekstu jest przedstawienie wstępnego przeglądu istotnych dla tematu koncepcji i analiz, które mogą pobudzić i wesprzeć przyszłą refleksję nad „teatralnością” partycypacji.

Słowa kluczowe: partycypacja publiczna, prawo, wspólnota, polityka, teatr legislacyjny, terapia, protest

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 2(35)/2023, s. 5-19.

DOI: https://doi.org/10.36280//AFPiFS.2023.2.5

Ściągnij plik: Download Liczba ściągnięć: 245

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Wolność – równość – braterstwo, czyli koncepcja trójczłonowego społeczeństwa Rudolfa Steinera

Prof. UMK dr hab. Marta BARANOWSKA

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Abstrakt w języku polskim: Celem badawczym artykułu jest przedstawienie koncepcji trójczłonowego społeczeństwa Rudolfa Steinera, a także próba wskazania, czy idee, które podnosił, znajdują swoje miejsce we współczesnym dyskursie z zakresu filozofii społecznej i politycznej. Pytaniami badawczymi, jakie należy w tym kontekście zadać, to: czy jest możliwe wpisanie poglądów R. Steinera w konkretny nurt myśli politycznej? Czy uważał on za możliwe urzeczywistnienie idei wolności, równości i braterstwa w życiu społecznym? W jaki sposób postrzegał relację jednostki i wspólnoty? Zrealizowanie celu badawczego wymagało analizy i interpretacji pism R. Steinera oraz analizy literatury naukowej poświęconej temu zagadnieniu. Przede wszystkim uważał, że trzy idee: wolność, równość, braterstwo nie są możliwe do zrealizowania, gdy organizm społeczny traktuje się jako jedność. Oryginalnym rozwiązaniem tego problemu było zaproponowanie podziału społecznego organizmu na trzy części na wzór ludzkiego organizmu i w każdej z nich jedna z tych idei byłaby realizowana. Dział duchowy opierałby się na całkowitej wolności od wpływów państwa i gospodarki, dział gospodarczy byłby oparty na braterstwie, a nie na liberalnej, egoistycznej chęci bogacenia czy na socjalistycznym dążeniu do równości. Przedstawił też koncepcję, która przypomina coraz częściej podnoszoną we współczesnej filozofii społecznej kwestię bezwarunkowego dochodu podstawowego. Dział polityczny oparty byłby na demokratycznej równości. R. Steiner podkreślał, że nie tworzy nowej ideologii, ponieważ nigdy nie będzie możliwy trwały ład społeczny. Wprowadził też do filozofii społecznej oryginalne rozwiązanie wskazując, że życie nie jest jednością i ma różne aspekty, w każdym z nich można uznać inne priorytety, co w efekcie przyniesie optymalne rozwiązanie paradoksu: jednostka czy wspólnota?

Słowa kluczowe: Rudolf Steiner, trójczłonowy porządek społeczny, antropozofia, wolność, filozofia społeczna, bezwarunkowy dochód podstawowy, prawo

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(34)/2023, s. 5-17

DOI: https://doi.org/10.36280//AFPiFS.2023.1.5

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 231

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Ile piękna w prawie? Ile prawa w pięknie? Recenzja książki Kamila Zeidlera Estetyka prawa (Gdańsk–Warszawa 2020, ss. 309)

Dr Dawid Kostecki

Katolicki Uniwersytet Lubelski

Słowa kluczowe: prawo, estetyka, estetyka prawa, filozofia prawa, jurysprudencja

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(32)/2022, s. 114-118

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.3.114

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 234

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Pojęcie racjonalności i racjonalizacja prawa w pracach Maxa Webera

Mgr Konstanty Kuryłowicz

Uniwersytet w Białymstoku

Abstrakt w języku polskim: Skala rozważań Maxa Webera bywa przytłaczająca. Rezultat stanowi jednak źródło znakomitej perspektywy badawczej na rzeczywistość społeczną. Reinhard Bendix nazwał Webera magicznym nazwiskiem współczesnych nauk społecznych. Zgadzając się z tym twierdzeniem, Autor niniejszego artykułu podejmuje się rozważań w zakresie jednego z fundamentalnych problemów nauk społecznych – problematycznej koncepcji racjonalności, stanowiącej kluczowy element prac Maxa Webera. Celem niniejszej pracy będzie analiza zawiłości leżących u podstaw jej definicji. Po pierwsze, zbadana zostanie mnogość kontekstów, w których autor Gospodarki i społeczeństwa posługuje się pojęciem racjonalność i racjonalizacja. Po stwierdzeniu, że właściwie niemożliwe jest precyzyjne zdefiniowanie pojęcia racjonalizacji, bez umieszczenia jej w określonym kontekście, nastąpi przejście do problematyki racjonalizacji prawa. Spojrzenie na typologię racjonalizacji prawa, zgodnie z różnymi płaszczyznami na których system prawa może manifestować swoją racjonalność bądź irracjonalność – w materialnym, czy też formalnym aspekcie. Powyższe zostanie skonkludowane podsumowaniem, w którym Autor zarysowuje wątki winne zbadania w następnej kolejności.

Słowa kluczowe: odczarowanie, irracjonalność, prawo, racjonalizm, racjonalność, racjonalizacja, Weber

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 3(28)/2021, s. 82-94

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.3.82

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 294

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Przeciw godności. Argument za niemetafizycznym fundamentem prawa ochrony zwierząt

Prof. dr hab. Tomasz Pietrzykowski

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Abstrakt w języku polskim: Prawo ochrony zwierząt jako nowopowstający obszar prawodawstwa stoi w obliczu zarówno potrzeby konstytucjonalizacji, jak i kompleksowego opracowania doktrynalnego. Rosnąca liczba regulacji wymaga ustalenia siatki pojęciowej oraz uporządkowanej podstawy aksjologicznej, w szczególności zbioru podstawowych wartości i zasad, na jakich tego rodzaju szczegółowe regulacje są opierane. Bez nich prawo ochrony zwierząt pozostaje w fazie pre-paradygmatycznej stanowiąc jedynie zbiór rozproszonych idei, koncepcji i rozwiązań prawnych. Stąd konieczność przekształcenia ich w spójną całość mogącą zasługiwać na traktowanie jako odrębnej, dojrzałej gałęzi prawodawstwa. Jej dalszy rozwój w tym właśnie kierunku nie jest możliwy bez dążenia do ufundowania jej na klarownych teoretycznych i konstytucyjnych podstawach.

Wydaje się, że w poszukiwaniach takich podstaw krystalizują się dwa zasadnicze podejścia. Pierwsze odwołuje się do pojęcia “godności”, a drugie do zdolności odczuwania (zdolności „sensytywnych”). W myśl pierwszego, prawna ochrona zwierząt powinna opierać się na uznaniu godności istot pozaludzkich. Drugie odrzuca zasadność takiego odwołania w prawodawstwie ochrony zwierząt wskazując na filozoficzne wątpliwości związane z pojęciem godności oraz dyskusyjne konsekwencje normatywne, do jakich prowadziłoby przenoszenie go na obszar ochrony zwierząt. W to miejsce opowiada się za wykorzystywaniem raczej odwołującego się wprost do nauk przyrodniczych pojęcia zdolności sensytywnych, powstałych dzięki ewolucyjnie rozwiniętym strukturom nerwowym odpowiadającym za poznawcze i emocjonalne funkcjonalności typowe dla danego gatunku, oraz związanych z nimi potrzeb psychologicznych warunkujących subiektywny dobrostan danej istoty.

Artykuł rekonstruuje i poddaje dyskusji obydwa te stanowiska, przedstawiając argumenty na rzecz odrzucenia podejścia opartego na „godności” jako filozoficznie, pojęciowo i praktycznie wadliwego oraz wskazując, że drugie z omawianych podejść, mimo istotnych mankamentów, uznać należy za bardziej uzasadnioną i obiecujący fundament prawodawstwa ochrony zwierząt.

Słowa kluczowe: zwierzęta, godność, uprawnienia, prawo, konstytucja, etyka

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 2(27)/2021, s. 69-82.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.2.69

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 322

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

“Lewiatan” Andrieja Zwagincewa: nieznośny stan natury

Mgr Katarzyna Krzyżanowska

European University Institute, Florencja

Abstrakt w języku polskim: “Lewiatan” Andrieja Zwagincewa to film, który ukazuje świat w stanie natury, bez żadnych szans na zawiązanie Hobbesowskiej umowy społecznej. Film, którego akcja dzieje się na rosyjskich rubieżach, ukazuje losy szanowanego oraz rodzinnego mężczyzny, który stopniowo zostaje pozbawiony wszystkich swoich dóbr ze względu na brak porządku politycznego zdolnego do wprowadzenia prawa i sprawiedliwości. Film ukazuje współczesne “upadłe państwo”, które można zrównać ze stanem natury, gdzie nie ma żadnej prawowitej władzy, a jedynym narzędziem do osiągnięcia swoich celów (w sferze prywatnej i publicznej) jest tylko przemoc. Religia to tylko puste rytuały, które służą utrzymaniu władzy przez skorumpowanych dygnitarzy. Ten świat nie jest w stanie przetrwać bez niewinnych ofiar, kozłów ofiarnych, którym okazuje się być bohater filmu. Artykuł jest prawną i filozoficzną analizą filmu, który korzysta przede wszystkim z teorii umowy społecznej w wersji Hobbesa. Artykuł ukazuje rosyjskie miasteczko jako symbol stanu natury opisanego przez Hobbesa, i wskazuje przyczyny, dla których umowa nie mogła zostać zawarta. Według teorii Hobbesa, w stanie natury pojęcia takie jak sprawiedliwość i niesprawiedliwość nie niosą żadnego sensu. To dlatego w artykule przedstawione są inne, teologiczne oraz antropologiczne pojęcia, które mogą pomóc rozszyfrować znaczenie filmu Zwagincewa.

Słowa kluczowe: Lewiatan, Hobbes, Legendre, Agamben, kryzys, rytuał, religia, prawo

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 1(26)/2021, s. 62-75.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2021.1.62

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 371