Archiwum
Filozofii Prawa
i Filozofii Społecznej

Journal of the Polish Section of IVR (ISSN:2082-3304)

IVR

Call for Papers: Pomiędzy teorią prawa a ideologią – 28.02.2023 r.

Wszystkich zainteresowanych zapraszamy do nadsyłania artykułów do numeru tematycznego „Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej” zatytułowanego „Pomiędzy teorią prawa a ideologią”. Numer zostanie wydany z okazji setnej rocznicy urodzin Profesora Józefa Nowackiego (21.07.1923-14.08.2005) oraz 20 lat od wydania zbioru pt. „Studia z teorii prawa”, zawierającego najważniejsze artykuły jego autorstwa. Jest to znakomita okazja, aby ponownie podjąć problemy, które były przezeń poruszane, a dotyczą najważniejszych zagadnień współczesnej teorii prawa, m.in. klauzul generalnych, luk w prawie, wnioskowania per analogiam, pojmowania domniemań prawnych, charakterystyki państwa prawa czy  akceptowanych formuł sprawiedliwości. W przypadku analizy każdego z tych problemów charakterystyczne jest zainteresowanie Autora założeniami wartościującymi stojącymi za twierdzeniami o prawie. Wydanie numeru tematycznego będzie stanowić okazję do ponownego sięgnięcia do tych zagadnień i poddania ich badaniom z perspektywy aktualnego stanu wiedzy teoretycznoprawnej, uwzględniającego najnowsze prace.

Ponieważ Profesor nigdy nie był zwolennikiem obchodów wspominkowych, podkreślamy, że proponowany numer nie ma mieć charakteru historycznego, czy zbioru wspomnień, a tym bardziej stanowić swoistej „laurki” dla Józefa Nowackiego – planujemy, aby artykuły miały charakter krytyczny, uwzględniający  aktualną perspektywę teoretycznoprawną. Wydanie numeru tematycznego będzie służyło realizacji trzech celów. Po pierwsze, pragniemy zadać pytanie: czy problemy, które w tamtym czasie były podejmowane przez Józefa Nowackiego, także obecnie są atrakcyjne dla teorii i filozofii prawa? Czy da się powiedzieć w tej mierze „coś nowego”, czy może jest to już zamknięty rozdział? Po drugie, wydaje nam się, że fakt, iż minęła już niemal ćwierć XXI w., skłania do tego, aby w sposób bardziej wnikliwy, także krytyczny, przyjrzeć się poglądom sformułowanym w polskiej teorii prawa w poprzednim stuleciu, które powszechnie jest uznawane za okres wyjątkowego rozkwitu badań teoretycznoprawnych. Po trzecie, chcielibyśmy przypomnieć dorobek Józefa Nowackiego, który zwłaszcza w gronie młodszych badaczy może być zapomniany, bądź nawet nieznany.

Propozycje artykułów należy przesyłać na adres redakcji (archiwum@ivr.org.pl) do 28 lutego 2023 r. Objętość tekstu nie powinna przekraczać 45.000 znaków ze spacjami i przypisami. Teksty powinny być przygotowane według standardów redakcyjnych stosowanych w „Archiwum”, dostępnych pod adresem http://archiwum.ivr.org.pl/wytyczne-dla-autorow/. Do tekstu załączyć należy formularz i oświadczenie autorskie. Tom zostanie opublikowany pod redakcją dr. hab. Sławomira Tkacza, prof. UŚ planowo w 2023 roku. Dalszych informacji udziela redaktor tomu: slawomir.tkacz@us.edu.pl.

Przesłane teksty będą poddane procedurze recenzyjnej zgodnie z zasadami przyjętymi przez Redakcję (wstępnym warunkiem opublikowania artykułu jest uzyskanie dwóch pozytywnych recenzji). Gdyby zainteresowanie przekroczyło ramy objętościowe numeru tematycznego, redaktorzy dokonają wyboru artykułów, które zostaną w nim opublikowane. Pozostałe pozytywnie ocenione przez recenzentów artykuły będą mogły zostać opublikowane w kolejnych numerach czasopisma.

Na koniec, informujemy, że podjęliśmy wstępne rozmowy, aby po opublikowaniu numeru, zorganizować w Katowicach jednodniową ogólnopolską konferencję poświęconą poglądom Józefa Nowackiego, w trakcie której będziemy prosili Autorów opublikowanych artykułów o wygłoszenie referatów, celem poddania ich pod dyskusję. Mamy nadzieję, że ziszczą się nasze marzenia o kolejnym spotkaniu w Katowicach.

Wyrażając nadzieję na przychylne odniesienie się do naszej propozycji, zapraszamy Państwa do przesyłania tekstów.

                                                                                               Dr hab. Sławomir  Tkacz, prof. UŚ

Teoria instytucji M. Hauriou. Instytucjonalizm prawny a nauka o państwie

Mgr Cezary Węgliński

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Celem niniejszego artykułu jest rekonstrukcja kontekstu powstania, dokonanie charakterystyki i wskazanie głównych założeń teorii instytucji M. Hauriou jako jednego z najbardziej wyczerpujących i spójnych przykładów instytucjonalizmu prawnego. Artykuł prezentuje, przy wykorzystaniu metody krytycznej analizy tekstów źródłowych, podstawowe elementy definicji instytucji wraz z jej ontologicznymi i epistemologicznymi założeniami dotyczącymi pojęcia prawa i metodologii badań prawniczych. Druga część artykułu przedstawia krytyczny wkład teorii M. Hauriou w odniesieniu do wybranych podstawowych pojęć prawa publicznego i konstytucyjnego jako sprzeciw wobec tradycyjnych, normatywistycznych i pozytywistycznych ujęć konstytucjonalizmy. Prace Hauriou, pomimo ich istotnego znaczenia jako pośrednie źródło inspiracji dla współczesnych doktryn pluralizmu konstytucyjnego, nie są prawie w ogóle przedmiotem dyskursu europejskiej nauki prawa. Ostatnia część artykułu została zatem poświęcona wybranym uwagom dotyczącym aktualności teorii instytucji ze szczególnym uwzględnieniem wyzwań związanych z postępującą pluralizacją porządków prawnych.

Słowa kluczowe: instytucjonalizm prawny, teoria instytucji, Maurice Hauriou, pluralizm konstytucyjny, suprakonstytucyjność, teoria prawa, socjologia prawa

Język artykułu: angielski

Opublikowano: Numer 3(32)/2022, s. 88-102

DOI:https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.3.88

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 42

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

 

Piotr Winczorek – badacz, nauczyciel i przyjaciel

Prof. UW dr hab. Tomasz Stawecki

Uniwersytet Warszawski

Abstrakt w języku polskim: Przedstawiony artykuł został napisany, aby upamiętnić Profesora Piotra Winczorka, który zmarł 9 lutego 2015 r. Był on związany z Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego przez ponad 50 lat. Artykuł skupia się jednak na trzech wymiarach aktywności akademickiej Profesora: badacza, nauczyciela i przyjaciela.
Zainteresowania naukowe Piotra Winczorka ewoluowały. Początkowo badał funkcjonowanie partii politycznych zwłaszcza w Polsce w czasach systemu komunistycznego. Starał się przy tym badać różne postacie pluralizmu społecznego i politycznego. W latach 1980-tych Piotr Winczorek skoncentrował się na zagadnieniach teorii prawa, rozwijając własne ujęcie realizmu prawniczego. Po 1989 r. Profesor skupił się na zagadnieniach prawa publicznego, szczególnie na założeniach aksjologicznych i praktyce konstytucjonalizmu, zwłaszcza prymacie konstytucji w porządku prawnym, praworządności, podziale władz oraz równości wobec prawa.
Piotr Winczorek był też niezwykłym nauczycielem. Prowadził zajęcia ze studentami, inicjował nowe przedmioty i nowe programy nauczania. Napisał kilka podręczników i skryptów dla studentów, w tym podręcznik ze wstępu do prawoznawstwa, który w ciągi 30 lat opublikowano w 14 wydaniach. Profesor znany był również dzięki opublikowaniu wielu artykułów i komentarzy na tematy konstytucyjne.
Dla koleżanek i kolegów Piotr Winczorek był prawdziwym przyjacielem. Zapraszał młodych do codziennej współpracy, wspólnych badań naukowych i publikacji. Wykazywał się też wielką odwagą cywilną, gdy bronił nas przed atakami biurokratycznymi lub politycznymi. Jego uczciwość i mądrość została zapamiętana nie tylko na Uniwersytecie Warszawskim.

Słowa kluczowe: Piotr Winczorek, badacz, nauczyciel, przyjaciel, teoria prawa, konstytucjonalizm

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(30)/2022, s. 8-16

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.1.8

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 79

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Uwagi na temat aksjologicznego wymiaru Konstytucji RP z 1997 r. i jej wykładni w świetle prac Profesora Piotra Winczorka

Prof. UŚ dr hab. Sławomir Tkacz, Prof. dr hab. Zygmunt Tobor

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Abstrakt w języku polskim: Artykuł stanowi rozszerzoną i uzupełnioną wersję wystąpienia przedstawionego w trakcie konferencji naukowej poświęconej Profesorowi Piotrowi Winczorkowi. Autorzy podjęli próbę rekonstrukcji teoretycznoprawnych poglądów autora w oparciu o jego wypowiedzi. W szczególności przedmiot prowadzonych badań stanowiły kwestie związane z aksjologią Konstytucji RP. W toku rozważań kolejno podjęto zagadnienia koncepcji porządku prawnego w świetle przepisów ustawy zasadniczej, wartości konstytucyjnych, zasad konstytucyjnych oraz źródeł prawa. Interesującym problemem akcentowanym przez P. Winczorka było to, czy ustawa zasadnicza powinna być oszczędna w kwestii manifestowania wartości. Uzupełnienie badań stanowiła analiza problematyki wykładni prawa w pracach P. Winczorka. Przeprowadzone analizy pozwoliły na sformułowanie wniosku ogólnego, że wiele problemów podjętych przez P. Winczorka znajduje odniesienie w aktualnych sporach konstytucyjnych. Dlatego warto sięgnąć do prac tego autora, którego wypowiedzi można traktować jako wykładnię autentyczną Konstytucji RP dokonywaną przez jednego z głównych jej twórców.

Słowa kluczowe: Piotr Winczorek, teoria prawa, wykładnia prawa, Konstytucja  RP, wartości prawne, zasady prawa

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(30)/2022, s. 113-125

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2022.1.113

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 74

Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

 

Rola wartości w interpretacji prawa. Ujęcie normatywne

Prof. US dr hab. Olgierd Bogucki

Uniwersytet Szczeciński

Abstrakt w języku polskim: Artykuł przedstawia i analizuje pewną teorię wartości i ich roli w interpretacji prawnej. W artykule teoria ta została nazwana „składnikową” teorią wartości. Zgodnie z tą teorią wartości w prawie tworzą struktury oparte na ocenach globalnych – kompleksowych sądach aksjologicznych uwzględniających wszystkie istotne w danym przypadku wartości i stopnie ich realizacji. Podstawowym twierdzeniem teorii jest twierdzenie o izomorfii między globalną oceną a treścią normy prawnej. „Składnikowa” teoria wartości stanowi podstawę normatywnego modelu interpretacji. Zgodnie z tym modelem interpretator powinien zrekonstruować ocenę globalną i wybrać jeden możliwy wynik interpretacji – jedną normę postępowania – która będzie najbardziej spójna z tą oceną. Aby zrekonstruować wspomnianą ocenę globalną interpretator powinien uwzględnić tekst prawny, orzecznictwo i doktrynę, materiały legislacyjne i domniemanie interpretacyjne.

Artykuł rekonstruuje filozoficzne założenia wspomnianej teorii i modelu. Artykuł wskazuje, że podstawową wartością wskazanego modelu normatywnego jest intersubiektywność interpretacji prawnej jako element praworządności. W artykule wskazano również, że opisana teoria i model są oparte na pozytywizmie prawniczym, ale mają również znaczące powiązania z hermeneutyką prawniczą, Dworkina teorią prawa oraz argumentacyjnymi ujęciami prawa. Ponadto, opisana teoria wydaje się również zakładać słabą współmierność wartości.

Słowa kluczowe: interpretacja prawa, teoria prawa, filozofia prawa, aksjologia

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 2(23)/2020, s. 96-108.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2020.2.96

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 423

Zasada nullum crimen sine lege jako źródło poszukiwania językowej granicy wykładni prawa karnego?

Prof. UŚ dr hab. Sławomir Tkacz

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Abstrakt w języku polskim: Zasada nullum crimen sine lege uznawana jest współcześnie za standard państwa prawnego. Doktryna wiąże z nią postulat zakazu stosowania analogii i wykładni rozszerzającej przepisów prawa na niekorzyść sprawcy. Punktem wyjścia prowadzonych rozważań jest wskazanie, że teksty przepisów karnych mają różny charakter. Z uwagi na to należy postawić pytanie o charakter wymienionych postulatów w odniesieniu do rozmaitych przepisów. Odrębny problem stanowi kwestii rozróżnienia sytuacji wnioskowania w drodze analogii oraz wykładni prawa. Prowadzone rozważania mają na celu odpowiedzieć na pytanie o to, czy zasada nullum crimen sine lege pozwala na ustalenie językowej granicy wykładni prawa karnego. Jeżeli tak jest, to jakie zakresy aktywności interpretacyjnej są w jej ramach dopuszczalne. Prowadzone analizy ilustrują przykłady z zakresu orzecznictwa karnoprawnego. Artykuł ma skłonić do refleksji nad dopuszczalnymi granicami wykładni prawa karnego, o ile takie granice można określić. Prowadzone rozważania kończą konkluzje o charakterze ogólnym.

Słowa kluczowe: nullum crimen sine lege, granice wykładni prawa, wykładnia prawa, prawo karne, teoria prawa

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 2(23)/2020, s. 81-95.

DOI: https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2020.2.81

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 345

Polityczność w polskiej analitycznej teorii prawa. Zarys problematyki

Dr Michał Stambulski

Uniwersytet Wrocławski

Abstrakt: Artykuł bada ujęcie problemu polityczności w polskiej analitycznej teorii prawa. Tematyka ta nie była bezpośrednim obiektem rozważań autorów zaliczanych do tej tradycji. Jednak problemy legitymizacji systemu prawnego, źródeł prawa oraz interpretacji konstytucji można uznać za problemy związane z politycznością. Zadaniem autora tworzą one problematykę polityczności w obrębie polskiej analitycznej teorii prawa. Teoria analityczna rozważając te problemu kreśli wizję pożądanego społeczeństwa. Otwarte przyznanie się do problematyki polityczności w teorii analitycznej otwiera nowe pole badawcze. Wymaga to jednak zmiany przyzwyczajeń teoretyków i teoretyczek prawa w obszarze używanego języka. Takie otwarcie niesie ze sobą konieczność wprowadzenia języka filozofii polityki w obręb prawoznawstwa i wypracowanie nowych kryteriów walidacji twierdzeń teoretycznych.

Słowa kluczowe: teoria prawa, polityczność, legitymizacja, źródła prawa, interpretacja konstytucji

Język artykułu: polski

Data otrzymania: 25.06.2018
Data akceptacji: 06.09.2018

Opublikowano: Numer 3(18)/2018, s. 64-73.

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 134

Polityczność (teorii) wykładni prawa. Perspektywa neopragmatyzmu Stanleya Fisha

Mgr Jakub Łakomy

Uniwersytet Wrocławski

Abstrakt: W niniejszym artykule analizuję polityczność interpretacji i polityczność teorii interpretacji prawniczej z perspektywy neopragmatyzmu Stanleya Fisha. W pierwszej części tekstu definiuję pojęcie polityki i polityczności, zapożyczając się u Chantal Mouffe. Wyraźnie odróżniam polityczność, politykę i the policy; w mojej analizie wykorzystując pierwsze ujęcie (polityczność). W drugiej części artykułu charakteryzuję hermeneutyczny uniwersalizm, jako jedno z podejść do problematyki interpretacji prawniczej. W trzeciej części tekstu, po charakterystyce koncepcji wspólnot interpretacyjnych u Stanleya Fisha, wyprowadzam wnioski dotyczące politycznego charakteru wykładni prawa i teorii wykładni prawa. W ostatniej części tekstu zastanawiam się nad możliwościami budowy teorii interpretacji prawniczej, która uwewnętrzni inherentną polityczność wiedzy analizując koncepcję filozofii postanalitycznej, zaproponowanej w literaturze przez Andrzeja Batora.

Słowa kluczowe: teoria prawa, polityczność, neopragmatyzm, wspólnota interpretacyjna, hermeneutyczny uniwersalizm, interpretacja

Język artykułu: polski

Data otrzymania: 13.06.2018
Data akceptacji: 13.08.2018

Opublikowano: Numer 3(18)/2018, s. 24-37.

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 304

Narracje prawne a spory prawnicze

Mgr Marta Dubowska, Dr hab. Adam Dyrda

Uniwersytet Jagielloński

Abstrakt: Celem tekstu jest zbadanie relacji między teoriami prawa i narracjami prawnymi oraz roli jaką pełnią one w sporach prawniczych. W pierwszej kolejności wyeksponowane zostaje zjawisko sporów teoretycznych w prawoznawstwie, które rozumiane są jako spory między rywalizującymi teoriami prawa. Wskazane zostają przy tym dwa podejścia do rozumienia „teorii”: węższe (tradycyjne, m.in. pozytywistyczne) oraz szersze (paradygmatycznym przykładem jest teoria Dworkina). Szersze rozumienie „teorii” pozostaje – gł. z uwagi na podstawę w pragmatyczno-holistycznej metodologii – w bliższych związkach z ideą „narracji” (metafora pisania powieści). Wydaje się jednak, że wciąż pewne istotne różnice między „teorią prawa” a „narracją prawną” pozostają, stąd dalsza część artykułu poświęcona zostaje ich problematyzacji. Na samym końcu dochodzi do porównania idei „sporów teoretycznych” z ideą „sporów narracyjnych” (w związku z zaproponowanym rozumieniem narracji prawnej).

Słowa kluczowe: teoria prawa, narracja prawna, metafora powieści, spory teoretyczne, spory narracyjne, Ronald Dworkin, holistyczny pragmatyzm

Język artykułu: angielski

Data otrzymania: 26.12.2017
Data akceptacji: 26.01.2018

Opublikowano: Numer 2(17)/2018, s. 47-59.

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 173

Prawo, ekonomia, ludzkie działanie. Dyskusja nad zastosowaniem ekonomii behawioralnej do analizy prawa

Mgr Magdalena Małecka

Polska Akademia Nauk


Abstrakt w języku polskim: Od samego początku jego rozwoju, ambicją i celem ekonomicznego podejścia do prawa było i jest wprowadzenie do badań nad prawem ścisłych rygorów naukowych. W neoklasycznym podejściu do ekonomicznej analizy prawa zakłada się, że racjonalność podmiotów działających w kontekstach prawnych może zostać scharakteryzowana w taki sam sposób jak racjonalność homines economici. Ekonomia behawioralna i próby jej zastosowania do analizy prawa doprowadziły jednak do krytycznej rewizji osiągnięć podejścia neoklasycznego. Krytyka ta oparta była na interpretacji wyników eksperymentów testujących hipotezy wyprowadzane z neoklasycznych teorii. Wyniki przeprowadzonych eksperymentów pozwalają sformułować wniosek, że w wielu (prawnych) kontekstach ludzie zachowują się niezgodnie z przewidywaniami neoklasycznych modeli. Zwolennicy behawioralnej ekonomicznej analizy prawa twierdzą, że teorie neoklasyczne oparte są na tak wysoce nierealistycznych założeniach, że w wielu sytuacjach nie umożliwiają przewidzenia ludzkiego zachowania. Wyróżniam i analizuję trzy rodzaje zagadnień, których dotyczy powyższa dyskusja, a mianowicie: zagadnienia metodologiczne, filozoficzne oraz normatywne. Formułuję też uwagi krytyczne na temat argumentów podnoszonych w dyskusji, a w zakończeniu artykułu wspominam o stopniu realizacji postulatu „unaukowienia” badań nad prawem oraz omawiam znaczenie tego sporu dla możliwości uzasadnienia zastosowania teorii ekonomicznych do badań nad prawem.

Słowa kluczowe: behawioralna ekonomiczna analiza prawa, naukowe badanie prawa, teoria prawa, zagadnienia normatywne i metodologiczne

Język artykułu: polski

Opublikowano: Numer 1(2)/2011, s. 15-28.

Ściągnij plik: Download
Liczba ściągnięć: 229

Bibliografia:

  1. Arlen J., Comment: The future of behavioral economic analysis of law, “Vanderbilt Law Review” 1998/51.
  2. Bar-Gill O., The behavioral economics of consumer contracts, “Minnesota Law Review” 2007–2008/92.
  3. Blaug M., Metodologia ekonomii, Warszawa 1995.
  4. Faure M., van den Bergh R., Essays in law and economics, Antwerpen 1989.
  5. Friedman M., Essays in Positive Economics, Chicago 1953
  6. Friedman M., Essay on the Methodology of Positive Economics w: Friedman M., Essays in Positive Economics, Chicago 1953.
  7. Gigerenzer G., Adaptive thinking. Rationality in the real world, New York 2000.
  8. Guthrie Ch., Framing Frivolous Litigation: A Psychological Theory, “The University of Chicago Law Review” 2000/67.
  9. Issacharoff S., Can there be a behavioral law and economics?, “Vanderbilt Law Review” 1998/51.
  10. Jolls Ch., Sunstein C., Thaler R., A behavioral approach to law and economics, “Stanford Law Review” 1998/5.
  11. Jolls Ch., Sunstein C., Thaler R. , Theories and tropes: A reply to Posner and Kelman, “Stanford Law Review” 1997–1998/50.
  12. Kahneman D., Knetsch J.L., Thaler R., The Endowment Effects, Loss Aversion and Status Quo Bias, “Journal of Economic Perspectives” 1991/5.
  13. Langevoort D.C., Organized Illusions: A Behavioral Theory of Why Corporations Mislead Stock Market Investors (and Cause Other Social Harms), “University of Pennsylvania Law Review” 1997–1998/146.
  14. Meier S., Sprenger Ch., Impatience and Credit Behavior: Evidence from a Field Experiment, Fed. Reserve Bank of Boston, Working Paper No. 07–03, 2007.
  15. Nowak L., Wstęp do idealizacyjnej teorii nauki, Warszawa 1977.
  16. Posner R., Frontiers of Legal Theory, Cambridge (Mass.)-London 2001.
  17. Rabin M., Incorporating Fairness into Game Theory and Economics, “American Economic Review” 1993/83.
  18. Rachlinski J.J., A Positive Psychological Theory of Judging in Hindsight, “The University of Chicago Law Review” 1998/2.
  19. Simon H., Models of bounded rationality, MIT Press 1982.
  20. Tversky A., Kahneman D., Prospect theory: an analysis of decision under risk, „Econometrica” 1979/47.
  21. Ulen T., The growing pains of behavioral law and economics, “Vanderbilt Law Review” 1998/51.